«60.000 Μάρκα θα στοιχίσει στην κοινωνία μας αυτός ο πνευματικά άρρωστος κατά τη διάρκεια της ζωής του». Από το περιοδικό Νέοι Άνθρωποι (Neues Volk), έκδοση της υπηρεσίας Φυλετικής Πολιτικής του Ναζιστικού κόμματος της Γερμανίας.
«Αν η κυβέρνηση, φοβούμενη την αντιπολίτευση, περιμένει να ξεσπάσει δημοσιοοικονομική κρίση για ν’ αρχίσει να παίρνει μέτρα, τότε θα έχει πολύ μικρότερα περιθώρια ελιγμών σε περίπτωση πολιτικής κρίσης. Κάτι που μπορεί να κάνει, είναι να καλέσει σε βοήθεια το ΔΝΤ και να επωφεληθεί από αυτό και σε πολιτικό επίπεδο, γιατί θα μπορεί να απαντάει σε όσους αντιδρούν ότι τα μέτρα προβλέπονται από τη συμφωνία που επέβαλε το ΔΝΤ και είναι υποχρεωμένη να τα πάρει θέλοντας και μη». (Christian Morrisson, στέλεχος του ΟΟΣΑ, «Οι δυνατότητες πολιτικής πραγματοποίησης των διαρθρωτικών αναπροσαρμογών», 1996)
«Η προπαγάνδα επιφέρει την μόλυνση της ανθρώπινης ψυχής, που είναι χειρότερη από την καταστροφή του σώματος».(Λόρδος Ponsonby, 1926)
O όρος «προπαγάνδα» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την Καθολική εκκλησία το 1622, όταν αποφασίστηκε η οργάνωση μιας εκστρατείας ενημέρωσης και διάδοσης των ιδεών του καθολικισμού (Congregadio de propaganda fide) για να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι αποδυνάμωσης του κύρους και της ισχύος, που εγκυμονούσε η διαδικασία ανασυγκρότησής της.
Οι ορισμοί της προπαγάνδας, στο βαθύ πέρασμα του χρόνου που ακολούθησε ως τις μέρες μας, διαφοροποιήθηκαν, καθώς σε διαφορετικές περιόδους η αρχικά ουδέτερη προσέγγιση του όρου έδωσε την θέση της στην πλήρως αρνητική αντιμετώπιση της άσκησής της.
Συγκεκριμένα η ταύτιση του όρου με την εξαπάτηση, –και όχι πλέον με μια διαδικασία πλοκής, γέννησης και επικοινωνίας ιδεών–, επήλθε στις αρχές του 20ου αιώνα και συγκεκριμένα από το 1920. Είχε προηγηθεί η πρώτη παγκόσμια ανθρωποσφαγή κατά την διάρκεια της οποίας, αλλά και στο άμεσο διάστημα που προηγήθηκε αυτής, καταγράφηκε η ευρεία χρήση ψευδών και αναληθών πληροφοριών με στόχο την χειραγώγηση μεγάλων και διαφορετικών πληθυσμών.
Είναι αλήθεια ότι η προπαγάνδα πρώτα απ’ όλα στηρίζεται στην κατασκευή, διαχείριση και εκμετάλλευση συμβόλων με στόχο την εξαπάτηση και τελικά την χειραγώγηση εκείνων στους οποίους υποβάλλεται, σε εκείνους στους οποίους διεγείρεται το συναίσθημα με τέτοιο τρόπο, ώστε να παραμερίζεται εντελώς η λογική τους, αλλά και οι προηγούμενες ιδέες που ενστερνίζονταν.
Τα σύμβολα (υλική υπόσταση κατά κάποιον τρόπο μιας ιδέας) οπτικά ή ακουστικά, χειρονομίες ή γραφικές απεικονίσεις, λάβαρα ή κτίσματα, ακόμη και επέτειοι γεγονότων, έρχονται να συμπυκνώσουν μια ή περισσότερες ιδέες που υποβάλλονται σ’ ένα πλήθος ανθρώπων που μαζοποιούνται. Η κατασκευή της εικόνας ενός μυθοποιημένου ηγέτη έρχεται να ενισχύσει όλα τα προηγούμενα. Ο τόνος της φωνής του έρχεται να μιμηθεί και σε κάθε περίπτωση να συνεπάρει τις μάζες, να θυμίσει το παρελθόν, με την μυσταγωγία να φθάνει στα ύψη λόγω της μουσικής υπόκρουσης, του φωτισμού και του χώρου που επιλέγεται.
Έχει παρατηρηθεί, ακόμη, ότι η ένταση της προπαγάνδας εκ μέρους ενός καθεστώτος, καθώς και η συστηματική της χρήση διακρίνονται από μια περιστασιακή άσκηση σε «κρίσιμες στιγμές», αφού στη πρώτη περίπτωση τα επιθυμητά για την εξουσία αφορούν τον δραστικότερο και μονιμότερο έλεγχο της σκέψης και της συμπεριφοράς.
Ο Δρ Γιόσεφ Γκαίμπελς υπουργός προπαγάνδας της χιτλερικής Γερμανίας είχε ισχυριστεί ότι «αν θέλουμε μια ιδέα να διεισδύσει στις μάζες, πρέπει να την επαναλαμβάνουμε συνεχώς και πάντα. Η προπαγάνδα δεν γνωρίζει περιορισμούς στην ικανότητα προσαρμογής της», ενώ είχε υποστηρίξει, επίσης, ότι «ακόμα και η πιο ευφυής προπαγανδιστική τεχνική δεν θα φέρει αποτέλεσμα εκτός αν μια ουσιώδης αρχή βρίσκεται συνεχώς στο μυαλό –(η προπαγάνδα) πρέπει να περιορίζεται σε ορισμένα σημεία μόνο και να επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά».
Ένας σημαντικός στόχος της προπαγάνδας των κάθε τύπου καθεστώτων, αφορά την απόσπαση συναίνεσης εκ μέρους πλήθους ανθρώπων, που ακινητοποιούνται απέναντι στην εξουσία, δίχως να είναι απαραίτητο να ασκηθεί άμεση βία ενάντιά τους. Ενίοτε η προπαγάνδα δεν στοχεύει αποκλειστικά στην δραστική αλλαγή της άποψης πλήθους ανθρώπων, αλλά και στην διατήρηση της υπάρχουσας τάσης και την αποφυγή εκδήλωσης συγκεκριμένων πράξεων αντιθετικών ή ανταγωνιστικών σε αυτήν.
Καναδική προπαγανδιστική αφίσα του Β΄ παγκοσμίου πολέμου.
«Κρατήστε τα χέρια αυτά μακριά!! Αγοράστε τα νέα κρατικά ομόλογα της νίκης!!!»
Ο Edward Bernays, ανιψιός του Φρόυντ έγραφε στο περιβόητο έργο του Propaganda (1928) μεταξύ άλλων:
«Ο έξυπνος και συνειδητός χειρισμός της οργανωμένης γνώμης των μαζών είναι σημαντικό στοιχείο μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Αυτός που είναι σε θέση να καθοδηγεί αυτό τον αθέατο μηχανισμό της κοινωνίας συνιστά μια αόρατη κυβέρνηση, που αποτελεί την πραγματική δύναμη που κυβερνά ολόκληρη τη χώρα».
Ο Bernays, που επηρέασε καταλυτικά πλήθος επιγόνων του (συμβούλους κομμάτων, κυβερνήσεων, πολυεθνικών κ.α.), πέτυχε να υποβάλλει στους καταναλωτές-πελάτες των εταιριών που τον προσλάμβαναν, μια Ψευδαίσθηση Ταυτότητας.
Τους έπεισε πως καταναλώνοντας μπορούν να υπάρξουν ως ανεξάρτητες προσωπικότητες, διαφοροποιημένες από τη μάζα. Ο Bernays, που υπήρξε «άξιος» μελετητής των έργων του θείου του, αξιοποιώντας τις ιδέες του Φρόυντ γύρω από τις βαθύτερες ανθρώπινες επιθυμίες και τα όνειρα κατάφερε να τα τυλίξει σε ελκυστικά πακέτα και να τα ρίξει στην αγορά για λογαριασμό των εταιριών-πελατών του.
Ο Bernays λάνσαρε την ιδέα πως οι εταιρείες μπορούσαν να πουλούν όχι μόνο όσα χρειάζονται οι άνθρωποι, αλλά το οποιοδήποτε προϊόν –ή ιδέα–, αρκεί να πιέσουν τα κατάλληλα ψυχολογικά κουμπιά.
Μ’ άλλα λόγια προχώρησε στην κωδικοποίηση της παρουσίασης ενός αντικειμένου με τρόπο, που να αγγίζει βαθύτερες επιθυμίες κατασκευασμένες ή μη, και στην εκμετάλλευση βαθύτερων φόβων του καταναλωτή, συνδέοντας μέσα του το προϊόν με την ψευδαίσθηση της ασφάλειας και της σιγουριάς. Η καθημερινή επανάληψη μιας διαφήμισης στην συνέχεια ισχυροποιεί αυτή την σύνδεση και την σταθεροποιεί…
Η προπαγάνδα πολλές φορές δεν χρησιμοποιεί αποκλειστικά το ψεύδος και τις «υπερβολές», αλλά και μικρές δόσεις «αλήθειας» ή διαφόρου είδους «αλήθειες», που εναλλάσσονται και αλληλοδιαδέχονται μικρότερες ή μεγαλύτερες δόσεις ανακριβειών με αποτέλεσμα η σύγχυση να επιτυγχάνεται σε τέτοιο βαθμό που να παραλύει κυριολεκτικά η σκέψη, να εμποδίζεται ή να καθυστερεί σημαντικά η δυνατότητα λήψης αποφάσεως.
Ο Τζώρτζ Όργουελ έγραφε σχετικά στο «1984»:
«Αληθινή δύναμη δεν είναι η δύναμη πάνω στα πράγματα, αλλά πάνω στους ανθρώπους. Δύναμη είναι το να κομματιάζεις το ανθρώπινο μυαλό και να το ξανασυναρμολογείς δίνοντάς του το σχήμα που επιθυμείς».
Η προπαγάνδα αναπαράγει τις εξουσιαστικές σχέσεις, καθώς μετατρέπει τον απλό υποστηρικτή σε οπαδό του καθεστώτος, καθώς μπολιάζει τον οπαδό συνεχώς με όλο και μεγαλύτερο φανατισμό όχι για να τον καταστήσει απλό χειροκροτητή του καθεστώτος, αλλά για να τον ετοιμάσει να ασκήσει και ο ίδιος άμεση ή έμμεση βία στους διαφωνούντες.
Η προπαγάνδα ανανεώνεται και ενισχύεται επιδεικνύοντας σιωπηλά ή με εκκωφαντικό τρόπο τα αποτελέσματά της. Πολλοί θεωρούν λανθασμένα ότι ο εκάστοτε προπαγανδιστικός λόγος αφορά απλά μια ιδιαίτερη γλωσσική πρακτική του εκάστοτε καθεστώτος. Δεν είναι όμως έτσι. Οι αναρχικοί θεωρούμε αντίθετα ότι η προπαγάνδα της κυριαρχίας διακρίνεται για την συνοχή της και όχι για τις όποιες διαφοροποιήσεις που πλαστά προβάλλονται στο όνομα ψευδοαντιθέσεων τύπου αριστεράς-δεξιάς, φασισμού-σταλινισμού ή κομμουνισμού. Όποιος μελετήσει υποτυπωδώς τα σχετικά καθεστώτα θα αντικρύσει την συνοχή, την συνέχεια την αλληλοσυμπλήρωση των μεθόδων κρατικής επιβολής και φυσικά προπαγάνδας σ’ όλο τους το μεγαλείο. Φθάνει να παραμερισθούν οι όποιες ιδεολογικές ή άλλες αγκυλώσεις.
Ο Alexis deTolqueville (γάλλος ιστορικός και πολιτικός, 1805-1859) πίστευε ότι «Η μόνη ανεξάρτητη πράξη των μαζών θα είναι να εκλέγουν τον αφέντη τους και αμέσως μετά να ξαναγυρίζουν και πάλι στην κατάσταση της εξάρτησής τους».
Η τελευταία εκλογική «αναμέτρηση» μάς έδωσε για μιαν ακόμη φορά το μέγεθος αυτής της «ανεξαρτησίας» όσον αφορά τους συμμετέχοντες στην εκλογική διαδικασία.
Η καθεστωτική προπαγάνδα στην οποία βασίστηκε για μιαν ακόμη φορά ο Συριζα είχε σαν κορμό την δήθεν αντιπαλότητα «παλαιού» και «νέου, της «λύσης», που βρίσκεται απέναντι στο «αδιέξοδο», του πολιτικά «φθαρμένου» και του πολιτικά «άφθαρτου». Η προπαγάνδα αυτή συμπληρώθηκε εκ νέου από την πλευρά των Ανεξαρτήτων Ελλήνων με την επίδειξη μιας σταθερής εμμονής στο στόχο της εμπέδωσης της εθνικής συμφιλίωσης και της επίκλησης ενός «πατριωτισμού», που όψιμα έρχεται και εξ «ανάγκης» σε αντικατάσταση του ιδεώδους της χαμένης οικονομικής ευμάρειας και του «κλεμμένου» από τους δανειστές καταναλωτικού «παραδείσου».
Η «εισαγωγή» στην εθνικολαϊκή δημοκρατία Τσίπρα-Καμμένου είχε βασική προϋπόθεση την επιβολή μέσω μιας προπαγάνδας που συμπεριέλαβε αφ’ ενός τον αντιγερμανισμό, και αφ’ ετέρου την εμπέδωση ενός φιλοαμερικανικού κλίματος σε έναν κοινωνικό χώρο που για δεκαετίες ολόκληρες φημιζόταν για τις αντιαμερικάνικες εκδηλώσεις του.
Στην ίδια κατεύθυνση η «πρώτη φορά αριστερά κυβέρνηση» προχώρησε ήδη σε μια συμφωνία με το ισραηλινό κράτος, που μόνο με τις ΗΠΑ ή στα πλαίσια του ΝΑΤΟ είχε πραγματοποιήσει μέχρι τώρα. Παραχώρησε δηλαδή το δικαίωμα στις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις να φτιάξουν στρατιωτική βάση στην Κρήτη, στην οποία οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις δεν έχουν την οιαδήποτε δικαιοδοσία.
Δεν χρειάζεται να έχει κάποιος ειδικές γεωστρατηγικές γνώσεις ή ανησυχίες για να εκτιμήσει την σημασία της συγκεκριμένης στρατιωτικής βάσης στο νότιο άκρο της ευρωπαϊκής ένωσης για το ισραηλινό κράτος και μάλιστα την συγκεκριμένη περίοδο που διανύουμε. (Την ίδια «στιγμή» οι ισραηλινοί αρχές, με αφορμή τις πρόσφατες ταραχές, ανακοινώνουν και επισήμως ότι παραχωρούν το δικαίωμα στις ένοπλες δυνάμεις τους να πυροβολούν διαδηλωτές, που πετούν πέτρες και βόμβες μολότοφ εναντίον τους).
Η αφίσα γράφει: Προστάτεψε την! Θα μπορούσε να είναι η μητέρα σου, η γυναίκα σου, η αδερφή σου, η κόρη σου!
Αλλά ας επανέλθουμε.
Η θεμελίωση του «νέου» καθεστώτος Συριζα-Ανελ όπως έχουμε πει και στο πρόσφατο παρελθόν συνεχίζει να περνά μέσα από την διαχείριση της ματαίωσης των επιθυμιών των ψηφοφόρων του «παλαιού» καθεστώτος.
Παρ’ όλα αυτά είναι ενδεικτική η προσαρμογή και η σύγκλιση της προπαγάνδας του καθεστώτος Συριζα-Ανελ με τις «ήπιες» προπαγανδιστικές μεθόδους είτε των «ξένων» δημοσιογράφων, ή και των ίδιων των «δανειστών», που με συνέπεια συνεχίζουν να επικοινωνούν την αναγκαιότητα του «μνημονίου» και των μεταρρυθμίσεων.
Στην ίδια κατεύθυνση μετριάζεται και ο επιμερισμός των ευθυνών στους «προηγούμενους» υπεύθυνους (δοσίλογοι, συνεργάτες των κατοχικών δυνάμεων όπως χαρακτηρίζονταν) αφού κατά αναλογία θα έπρεπε να αυτοχαρακτηρίζεται –και δικαίως– ο ίδιος ο Τσίπρας ως Τσολάκογλου….
Τα οπτικά σύμβολα της μεταμόρφωσης δεν λείπουν. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα, που έρχεται να συμπληρώσει την μεταστροφή του προπαγανδιστικού λόγου, όπως λόγου χάρη εκείνη του «αμήχανου» Τσίπρα, που αγκαλιάζει και τελικά ασπάζεται τον, ενθουσιασμένο για την συνάντησή του,ς Γιούνγκερ με αφορμή την σύνοδο Κορυφής της ΕΕ για το προσφυγικό και εκείνη του Νίκου Παππά που σχεδόν ποδοπατεί από την ανυπομονησία του τον Τσίπρα σπεύδοντας με την σειρά του να σφιχταγκαλιάσει και να ασπασθεί θερμά τον ανώτατο αξιωματούχο της Κομισιόν. Τα στοργικά αισθήματα των «εκβιαζόμενων» προς τους εκβιαστές τους φαίνεται δεν είναι εύκολο να κρυφθούν ή μάλλον επιβάλλεται να προβληθούν…
Δεν είναι τυχαίο ότι σύμφωνα με έρευνες πολιτικών επιστημόνων (βλ. Δεμερτζής) η μετάθεση πολιτικών ευθυνών, η κατασκευή ή η υπόδειξη του «πραγματικού» αποδιοπομπαίου τράγου καταγράφηκε με μεγαλύτερη ένταση την περίοδο των συγκρουσιακών και πυκνών κινητοποιήσεων. Έκτοτε ατονεί αργά, αλλά σταθερά και συστηματικά.
Το εκλογικό αποτέλεσμα της 20ης Σεπτεμβρίου πρώτα απ’ όλα διεύρυνε την μνημονιακή κοινωνική βάση μέσω πλέον της σφραγίδας της λεγόμενης λαϊκής ετυμηγορίας. Ο στόχος αυτός επετεύχθη, όμως η νίκη είναι πύρρειος διότι η αποχή έφθασε στο ιστορικά υψηλότερο ποσοστό: 4.300.000 άνθρωποι απείχαν από την εκλογική διαδικασία. Η σημασία του γεγονότος είναι τέτοια που δικαιολογεί το φαρμάκι που χύθηκε από τα φερέφωνα της εξουσίας την επομένη. Η λύσσα τους αναμενόμενη, αφού η εξασφάλιση της κοινωνικής συναίνεσης μέσω μιας κυβέρνησης και μιας συγκυβερνώσας αντιπολίτευσης στην οποία συμμετέχουν, όπως έχουμε διεξοδικά περιγράψει, όλοι οι υπόλοιποι κομματικοί μηχανισμοί μηδενός εξαιρουμένου θα είναι βραχεία και το γνωρίζουν πολύ καλά.
Έχουμε μιλήσει, επίσης, για τις συνέπειες, που έχει στον κοινωνικό χώρο η πλαστή εικόνα που προβλήθηκε, εκείνη μιας επερχόμενης «ολικής καταστροφής» τόσο ζοφερής, που η «λύτρωση» φάνηκε να επέρχεται λίγο αργότερα ασυνείδητα, όταν απλά δεν επιβεβαιώθηκε η κατάσταση αυτή σαν πραγματικότητα. Με τον τρόπο αυτό πρώτα απ’ όλα επιβλήθηκε σε σημαντικά τμήματα του πληθυσμού να νοιώσουν «ψυχολογικά έρμαια» και «σωματικά ξεριζωμένα». Επιδίωξη των εξουσιαστών είναι η, όσο το δυνατόν, μεγαλύτερη χρονικά παραμονή σ’ αυτή την κατάσταση. Ορισμένα δείγματα αυτής της μεθόδευσης έχουμε δει ήδη και μάλιστα μετά το πέρας της εκλογικής διαδικασίας.
Η έξοδος απ’ αυτήν την κατάσταση, ο απεγκλωβισμός από μια συνθήκη πραγματικά ασυνήθιστη στον συγκεκριμένο κοινωνικό χώρο αποτελεί αναμφίβολα προτεραιότητα. Στον αντίποδα δυστυχώς παραμένουν «διέξοδοι» ελεγχόμενοι και προβλεπόμενοι που εντείνουν ήδη τον εθισμό και την εξάρτηση….
Συσπείρωση Αναρχικών
Δημοσιεύτηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΡΕΡΙΑΣ, φ. 153, Οκτώβριος 2013
Anarchy press gr 