Η Ψυχή των Ζώων

του Πιέρο Μαρτινέτι

Εισαγωγή-Μετάφραση-Επίμετρο

Παναγιώτης Τσιαμούρας

Εκδόσεις Κυαναυγή / 2019 / σελ. 244

«Για τον Πιέρο Μαρτινέτι το ζώο είναι προικισμένο τόσο με νοημοσύνη όσο και με συνείδηση και γι’ αυτό ο πόνος του πρέπει να προκαλεί στον άνθρωπο μια βαθιά συμπόνια, καθώς όχι μόνο η δραστηριότητά του, αλλά και ολόκληρη η συμπεριφορά του και η φυσιογνωμία του προδίδουν την ‘‘έκφραση μιας εσωτερικής ζωής: μιας ζωής ενδεχομένως εντελώς διαφορετικής και μακρινής από τη δική μας, αλλά η οποία σε κάθε περίπτωση έχει και αυτή με τη σειρά της τα χαρακτηριστικά συνείδησης και δεν είναι δυνατόν να αναχθεί σ’ έναν απλό φυσιολογικό μηχανισμό’’. Ο Ιταλός φιλόσοφος αναφέρει όλες εκείνες τις αποδείξεις της νοημοσύνης τους που μας παρέχουν τα ζώα, όπως το σκυλί και το άλογο, αλλά και την εκπληκτική οργανωτική ικανότητα των μυρμηγκιών και άλλων μικρών εντόμων, τα οποία ο άνθρωπος έχει την υποχρέωση να σέβεται, μεριμνώντας να μην καταστρέφει ό,τι η φύση δημιουργεί. Επομένως η ηθική δεν πρέπει να περιορίζεται στη ρύθμιση των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, αλλά οφείλει να επεκτείνει τα όριά της και να επιδιώκει την ευημερία και την ευτυχία κάθε ζωντανού πλάσματος, που, όπως ο άνθρωπος(,) είναι σε θέση να νιώσει χαρά και πόνο». (οπισθόφυλλο της έκδοσης)

«Τοις εγρηγορόσιν ένα και κοινόν κόσμον είναι

των δε κοιμωμένων έκαστον

εις ίδιον αναστρέφεσθαι»

(Για τους ξυπνητούς ο κόσμος είναι ένας και κοινός

ενώ ο καθένας από τους κοιμισμένους

καταφεύγει στον δικό του κόσμο) Ηράκλειτος, απόσπασμα Β 89 (Πλούταρχος, Περί δεισιδαιμονίας 3, 166c)

Ο Πιέρο Μαρτινέτι (1872-1943) δίδαξε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνο, ήταν από τους ελάχιστους διανοούμενους που δεν παρασύρθηκαν από την παραζάλη και τον ενθουσιασμό που χαρακτήρισε το ξέσπασμα της Πρώτης Μεγάλης ανθρωποσφαγής, από τους επίσης ελάχιστους πανεπιστημιακούς, που αρνήθηκαν να δώσουν όρκο πίστης στο φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι. Το 1928 κυκλοφόρησε την μονογραφία του Περί ελευθερίας (La libertà), ενώ η τριλογία του που αφιέρωσε στον χριστιανισμό απαγορεύτηκε από την Αγία Έδρα. Όπως αναφέρεται στην Εισαγωγή της έκδοσης ο Πιέρο Μαρτινέτι το 1920 αφιερώνει έναν ολόκληρο κύκλο μαθημάτων στην ινδική θρησκεία και φιλοσοφία, ενώ επίσης δείχνει ενδιαφέρον για τον βουδισμό και τον ζαϊνισμό, όπου άνθρωποι και ζώα αποτελούν μια ουσιαστική οντολογική ενότητα, ενώ ανάλογο σεβασμό διατηρούσε για την αίρεση των Καθαρών.

Σύμφωνα με τον Άντζελο Παβιόλο, «Αγαπούσε όλα τα κατοικίδια ζώα: είχε γίνει χορτοφάγος, έλεγε ότι οι κότες του χρησίμευαν μόνο για τα αυγά τους, και στο σπίτι του πέθαιναν μόνο από γηρατειά. Όταν είχε άσχημο καιρό, φρόντιζε τα πουλιά να έχουν λίγη τροφή, είχε πραγματικά πάθος με τις γάτες και πολλή συμπόνια για τα άλογα και για τα ζώα εργασίας. Τις γάτες τις αγαπούσε για την περηφάνια τους, για την αξιοπρέπειά τους, για το πνεύμα ανεξαρτησίας που έδειχναν, ακόμη κι όταν δένονταν συναισθηματικά με τον άνθρωπο και του ήταν αφοσιωμένες χωρίς να γίνουν ποτέ δούλες του […] ήταν ιδιαίτερα δεμένος με μια γάτα που είχε γίνει και αυτή χορτοφάγος […] Τα τελευταία χρόνια της ζωής του […] αυτή η ζωοφιλία του έλαβε μορφές που πολλοί θεωρούσαν μανιακές, αλλά που ίσως να συνιστούσαν ολοένα και περισσότερο την αντανάκλαση της ανατολικής θρησκευτικής παιδείας του: στο σπίτι του δεν επέτρεπε σε κανέναν να σκοτώσει αράχνες, μύγες και οποιοδήποτε άλλο πλάσμα ζητούσε με την παρουσία του φιλοξενία και προστασία».

Δύσθυμη αναγέννηση:[1] H περίπτωση του Giordano Bruno

Η νυχτοπεταλούδα τον θάνατο δεν αντικρίζει, όσο πετάει μπροστά,
μέσα στο μεγαλείο της ζωντανής φλόγας·
η καρδιά, διψασμένη, στα κρυστάλλινα νερά αγωνίζεται
ούτε προσέχει την άτρακτο ούτε φοβάται τον στόχο του κυνηγού·
το δειλό πουλί, επιστρέφοντας από πάνω,
για να ενωθεί με τους συντρόφους του, δεν βλέπει ότι το δίχτυ πλησιάζει […]
Giordano Bruno, Ανταμοιβή

 

Έζησε στην εποχή που οι ιστορικοί ονομάζουν Αναγέννηση. Την εποχή, μάλιστα, που υποτίθεται ότι είχε ωριμάσει αυτή η αναγέννηση. Ιταλός ων, βρέθηκε στην καρδιά των γεγονότων. Ούτε η δική του εποχή δεν τον αναγνώριζε σαν επιστήμονα, με τα τότε μέτρα για το τί είναι επιστήμη. Ούτε και σήμερα θα τον θεωρούσαν, βέβαια, αμιγή επιστήμονα. Και καλά θα έκαναν, αφού η σύγχρονη επιστήμη υπακούει σε νέες αυθεντίες και διαθέτει άλλου τύπου όπλα. Άλλωστε, η εξειδίκευση έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό, που απογυμνώνεται όλο και περισσότερο από τις πιθανότητες μιας συνολικής και βαθύτερης γνώσης της ίδιας της ζωής. Ο Giordano Bruno, λοιπόν, δεν ήταν επιστήμονας. Το εύρος των γνώσεων, μα κυρίως των αναζητήσεών του θα τον κατέτασσε απευθείας στους προσωκρατικούς, που δήλωναν ότι είναι επιστήμονες, ούτε φιλόσοφοι, ούτε τίποτε, αλλά ήταν όλα αυτά και ακόμη περισσότερα.

Γλωσσικά έρματα[1] της εξουσίας

Και φτάνοντας στο σπίτι του, ο Νικολάι Ιβάνοβιτς είπε στη γυναίκα του: «Μην ανησυχήσεις, Γιεκατερίνα Πέτροβνα· µην τροµάξεις. Απλά, δεν υπάρχει ισορροπία στον κόσµο. Ένα-ενάµισι κιλό λάθος έγινε σ’ ολόκληρο το σύµπαν, αλλά είναι πραγματικά εντυπωσιακό, Γιεκατερίνα Πέτροβνα, πέρα για πέρα εντυπωσιακό!»

Αυτό ήταν όλο.

Daniil Kharms, Περί Ισορροπίας.

Η γλώσσα, με την έννοια του λόγου, δηλαδή του λεξιλογίου, είναι η έκφραση σκέψεων. Το αν ταυτίζεται η γλώσσα με τη σκέψη και όλα τα συναφή φιλοσοφικά ερωτήματα θα τα αφήσουμε, τουλάχιστον προς το παρόν. Σημασία έχει ότι με την γλώσσα αποκωδικοποιούμε τη σκέψη μας, ώστε να την επικοινωνήσουμε με τους γύρω μας. Γι’ αυτό και άνθρωποι που αναγκάζονται να στερηθούν τη μητρική τους γλώσσα πολλές φορές μοιάζουν ανόητοι (με την διττή σημασία της λέξης: ακατανόητοι αλλά και ηλίθιοι). Σπάει ένας δεσμός τους πνεύματος με τον έξω κόσμο. Τις περισσότερες φορές αυτό συμβαίνει, εξ αιτίας βίαιης επιβολής. Είτε γιατί ο άνθρωπος αυτός αναγκάστηκε να μεταναστεύσει, είτε γιατί μία «γλωσσική μεταρρύθμιση» του αφαίρεσε αυτό το δικαίωμα. Υπάρχει όμως και η περίπτωση, όπως συμβαίνει σήμερα με την ελληνική και άλλες γλώσσες, ο ίδιος ο χρήστης της γλώσσας να την «ξεχνάει» με τη θέλησή του σταδιακά.