Παγκόσμιος καπιταλισμός ή τοπικός σχεδιασμός; (Μέρος Γ΄)

Έτσι, γίνεται προφανές ότι ο φιλελεύθερος καπιταλισμός δεν είναι σήμερα κατά κύριο λόγο ένα εσωτερικό θέμα. Πρώτα απ’ όλα είναι ένα ζήτημα εξωτερικής πολιτικής, δεδομένου ότι έγκειται σε διεθνές επίπεδο το ότι οι μέθοδοι των ιδιωτικών επιχειρήσεων έχουν παραβιαστεί – όπως φαίνεται από την αποτυχία του κανόνα του χρυσού. Κι είναι σε αυτό τον τομέα που η τήρηση των μεθόδων αποτελεί άμεσο εμπόδιο σε επί μέρους λύσεις. Ο φιλελεύθερος καπιταλισμός βασίζεται σε ένα απλό δόγμα: στην εξωτερική αγορά και πώληση, στη χορήγηση και λήψη δανείων και στο συνάλλαγμα ξένων νομισμάτων, που πραγματοποιούνται μεταξύ ατόμων, σα να ήταν μέλη της ίδιας χώρας. Η «ξένη οικονομία» είναι έτσι ένα ζήτημα μεμονωμένων ατόμων κι ο μηχανισμός της αγοράς πιστώνεται με την πιο θαυμαστή δύναμη «εξισορρόπησης» των ξένων οικονομιών όλων των χωρών αυτομάτως –δηλαδή χωρίς την παρέμβαση των κυβερνήσεών τους. Αυτή η Ουτοπική αντίληψη απέτυχε στην πράξη, όπως όφειλε να κάνει. Και ο κανόνας του χρυσού καταστράφηκε από την ανεργία που προκάλεσε. Στην πραγματικότητα, οι νέες μέθοδοι, της «εξωτερικής οικονομίας», που αντικατέστησε τον κανόνα του χρυσού, είναι συγκριτικά πιο αποτελεσματικές από τους σκοπούς της διεθνούς συνεργασίας. Με τη βοήθειά τους είμαστε σε θέση να λύσουμε προβλήματα, που πριν ήταν δυσεπίλυτα. Μεταξύ αυτών ήταν η κατανομή των πρώτων υλών, η σταθεροποίηση των τιμών κι ακόμη η διασφάλιση της πλήρους εργασίας σε όλες τις χώρες. Καθένα από αυτά τα προβλήματα ήταν μόνιμη πηγή ακυβερνησίας υπό το σύστημα της αγοράς. Ακόμη κι αν ένα πιο παγκόσμιο σύστημα αγοράς μπορεί να μην είναι τελικά επιτυχές, δεν θα τεθεί υπό έλεγχο, καθώς θα προϋποθέτει το αδύνατο έργο να αποκαταστήσει πρώτα το σύστημα της αγοράς παγκοσμίως. Ακόμη και σε αυτό το έργο, οι Ηνωμένες Πολιτείες αυτοδεσμεύονται και μπορεί να μην το αντιλαμβάνονται για καιρό ότι οι προσπάθειές τους είναι καταδικασμένες σε αποτυχία. Η εναλλακτική στην αντιδραστική Ουτοπία της Wall Street είναι η σκόπιμη ανάπτυξη νέων μέσων και οργάνων εξωτερικού εμπορίου, δανεισμού και πληρωμής, που αποτελεί την ουσία του τοπικού σχεδιασμού.

Παγκόσμιος καπιταλισμός ή τοπικός σχεδιασμός; (Μέρος Β΄)

Πριν παραθέσουμε τη συνέχεια της μετάφρασης του κειμένου του Karl Polanyi, το δεύτερο και τρίτο μέρος της, θα θέλαμε να διορθώσουμε κάτι από την εισαγωγή μας στο α΄ μέρος· το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε, για πρώτη φορά, το 1945 στο περιοδικό The London Quarterly of World Affairs κι όχι όπως είχαμε γράψει στην εισαγωγή του α’ μέρους στο «Ο Μεγάλος Μετα­σχηματισμός» (The Great Transformation), που εκδόθηκε το 1944.

Πέραν τούτου, ας επισημανθεί πως  στο εν λόγω κείμενο μπορούν να γίνουν ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις. Πρώ­τα απ’ όλα, ενώ διαβάζουμε μια πολιτική ανάλυση για τη διαμόρφωση των δυνάμεων μετά την Β’ Παγκόσμια Ανθρωποσφαγή, φαίνεται σαν να διαβάζουμε ένα κείμενο για τις οικονομικές και πολιτικές δυνάμεις τού σήμερα. Η θέση της Βρετανίας ή της Ρωσίας στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα, που περιγράφεται στο κείμενο, μοιάζει να είναι σαν τη σημερινή. Αυτό φαίνεται τουλάχιστον επικίνδυνο· δηλαδή το ό,τι μετά από 70 χρόνια, ζώντας την κεκτημένη ταχύτητα της Παγκοσμιοποίησης, βιώνουμε τα ίδια ψευδο-διλήμματα: εθνική πολιτική ή παγκόσμια, παλιοί ή νέοι κανόνες. Φαίνεται να τρέχουμε προς το μέλλον με ταχύτητα, εξ αιτίας της τεχνολογικής ανάπτυξης και της παγκοσμιοποίησης, αλλά τελικά τρέχουμε στην αρχή. Σαν το παιγνίδι «Γκρινιάρης», που ενώ κοντεύεις στο τέλος, ενδέχεται να επιστρέψεις διαμιάς από εκεί που ξεκίνησες. Όμως, όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, είναι αλήθεια ότι η παγκόσμια πολιτική καταγίνεται με τα ίδια ακριβώς ζητήματα που φαίνεται να ξεπερνάει.

Παγκόσμιος καπιταλισμός ή τοπικός σχεδιασμός; (Μέρος Α΄)

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μετάφραση ενός μικρού μέρους από το έργο του Karl Polanyi, «Ο Μεγάλος Μετασχηματισμός» (The Great Transformation), που εκδόθηκε το 1944. Δεκαετίες αργότερα παραμένει εύστοχο κι επίκαιρο, σα να γράφτηκε εχθές. Η διεισδυτική του ματιά «έβλεπε» δεκαετίες εμπρός τις εξελίξεις στο γεωπολιτικό γίγνεσθαι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αναλογία όσων αναφέρει για τη Μ. Βρετανία του τότε, με τις σημερινές εξελίξεις του «Brexit» κι όσων αναμένεται να ακολουθήσουν στο προχώρημα της παγκοσμιοποίησης. Θεωρήσαμε, λοιπόν, σημαντικό να παραθέσουμε κάποια κομμάτια του αναφερθέντος συγγραφικού του έργου. Οι εκ βάθρων διαφωνίες μας, όσον αφορά τα προτάγματα και τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας, ασφαλώς και δεν μας εμποδίζουν να παρουσιάσουμε απόψεις, που, το λιγότερο, αποτελούν «τροφή» για γόνιμους προβληματισμούς. Στα επόμενα φύλλα της ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ θα παραθέσουμε, όπως ήδη αναφέρθηκε, επί πλέον κεφάλαια του εν λόγω δοκιμίου.

Από όλες τις μεγάλες αλλαγές που παρατηρούμε στη γενιά μας, καμμιά δεν μπορεί να αποδειχτεί πιο έντονη από αυτή που μεταμορφώνει την οργάνωση της διεθνούς ζωής. Πέρα από τη συνήθεια της πολιτικής δύναμης είτε να υπηρετεί είτε, κυρίως, να υπηρετείται από ιδεολογίες, μπορούμε να συλλάβουμε μια αναλαμπή των απομακρυσμένων και σημαντικών πολιτικών που μπορούν, αν και τυχαία, να εκπληρώσουν τις βαθιά ριζωμένες φιλοδοξίες των κοινών ανθρώπων. Είναι πιθανό ότι οι αλλαγές του δημοκρατικού σοσιαλισμού (που οι περισσότεροι άνθρωποι, ακόμη και πολύ πρόσφατα, θα αποφαίνονταν ότι είναι μηδαμινές) βελτιώνονται σημαντικά, αν και μέσα από απροσδόκητα μονοπάτια. Αλλά όποια κι αν είναι η μοίρα των εσωτερικών ζητημάτων, το πολιτικό σύστημα του κόσμου συνολικά έχει φτάσει αναμφίβολα σε ένα σημείο καμπής και αυτό έχει συνέπεια η Μεγάλη Βρετανία να στέκεται τώρα σε ένα μεγάλο σταυροδρόμι. Το γεγονός είναι ακόμη τόσο κοντά και τόσο αχανές, ώστε να γίνει ξεκάθαρα ευδιάκριτο, αλλά όσο το συντομότερο πάρουμε μια θέση, τόσο το καλύτερο.