Η μαγεία στις ανθρώπινες κοινωνίες και ο ορθολογισμός ως εργαλείο κρατικής καταστολής

 

«Οι Γίγαντες που δημιούργησαν αυτό τον κόσμο στην αισθητή του διάσταση και τώρα φαίνεται πως ζουν μέσα του αλυσοδεμένοι, είναι στ’ αλήθεια οι αιτίες

της ζωής του και οι πηγές κάθε δραστηριότητας,

αλλά οι αλυσίδες είναι ο δόλος του αδύναμου

και δαμασμένου νου, που έχει τη δύναμη

ν’ αντισταθεί στην ενέργεια: όπως λέει και

η παροιμία, ο άτολμος, τολμηρός είναι στο δόλο». William Blake

Oι εκπρόσωποι του Διαφωτισμού και οι Ουμανιστές, καθώς και οι διάδοχοί τους, έθεσαν στο κέντρο τη λογική και τον άνθρωπο, που με το πνεύμα του ισχυριζόταν ότι επικράτησε στα φοβερά στοιχεία της φύσης, έδιωξε τις δεισιδαιμονίες και τις προκαταλήψεις και απομάκρυνε –όπως έλεγε– το φόβο του αγνώστου, κατευνάζοντας τις μεταφυσικές ανησυχίες. Οπότε ο αιώνας της λογικής έμοιαζε να γιάτρεψε τις κακοτοπιές του παρελθόντος, όπου οι μάγοι καίγονταν στην πυρά των «σκοτεινών χρόνων» του Μεσαίωνα.

Φοβού τον πολιτισμό και δώρα φέροντα!

«Απλή ήταν η καλύβα μου, από σημύδα

Καθαρό ήταν το νερό που έπινα

Γρήγορο ήταν το κανό που με μετέφερε

Ίσο ήταν το βέλος που με προστάτευε

Από κυνήγι ήταν το κρέας που έτρωγα

Γλυκός ήταν ο χυμός των δέντρων

Δυνατά ήταν τα βότανα που με γιάτρευαν

Μεγάλη ήταν η μητέρα μου, η Γη»

Ντιουκ Ρέντμπερντ

Οι επιστήμες της αρχαιολογίας και της πολιτισμικής ανθρωπολογίας ακολούθησαν για πολλά χρόνια δύο μεγάλες τάσεις, που διαμορφώθηκαν με βάση τις θεωρίες της εξέλιξης και της διάδοσης. Με δύο λόγια, υποστήριζαν ότι κάθε πολιτισμός αργά ή γρήγορα θα έπρεπε να ακολουθήσει το μονοπάτι της προόδου, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από τον δυτικό πολιτισμό. Κάθε κοινωνία, αν θέλει να λέγεται αναπτυγμένη, θα πρέπει να ακολουθήσει τις εξελιγμένες κοινωνίες, ώστε να μάθει από αυτές την έννοια του πολιτισμού και να προχωρήσει γραμμικά σε ένα επόμενο στάδιο. Οπότε, η θεωρία της εξέλιξης θέτει έναν πολιτισμό ως παράδειγμα για τους άλλους, στο οποίο αργά ή γρήγορα θα πρέπει να φτάσουν, ακολουθώντας τα χνάρια του. Η θεωρία της διάδοσης από την άλλη αναγνωρίζει ένα κέντρο πολιτισμού, από το οποίο διασπείρεται αυτός και στους υπόλοιπους λαούς, κάτι σαν το άγιο φως της εξέλιξης εν ολίγοις.