«Ο Νίτσε ήταν αναρχικός»: η άγνωστη σύνδεση των απόψεων της EMMA ΓΚΟΛΝΤΜΑΝ με τις ιδέες του ΝΙΤΣΕ

Έμμα Γκόλντμαν και Αλεξάντερ Μπέρκμαν

Η θρυλική αναρχική αγαπούσε τον φιλόσοφο τού «αρνητικού» υπαρξισμού. Υπερασπίστηκε τις ιδέες του σε συνέδρια και σε περιοδείες ανά τον κόσμο. Τόσο η ίδια, όσο και πολλοί άλλοι, τον θεωρούσαν ένα είδος προφήτη που ερχόταν σε ρήξη με το παρελθόν, καθώς και έναν εξαγριωμένο «εικονοκλάστη».

Διασχίζοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες μεταξύ 1913 και 1917, η Έμμα Γκόλντμαν έδωσε μια σειρά δημόσιων ομιλιών σχετικά με τον Νίτσε και την σημασία των απόψεων του σε σχέση με την αναρχική θεώρηση εκείνης της εποχής. Υπάρχουν τουλάχιστον είκοσι τρεις ομιλίες, που πραγματοποιήθηκαν από το Λος Άντζελες μέχρι τη Νέα Υόρκη, αναφορικά με την σχέση της σκέψης του Νίτσε με τα ζητήματα του αθεϊσμού, του αντι-κρατισμού, του αντι-εθνικισμού και του αντι-μιλιταρισμού (στο πλαίσιο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου).

Μπορεί να φαίνεται ότι η εκτίμηση της Γκόλντμαν για τον Νίτσε ήταν μην ήταν καταγεγραμμένη και ότι μόνο τα κείμενα αυτών των ομιλιών χρησιμοποιούνται ως βάση για να επαληθευτεί η ακριβής φύση του ισχυρισμού της, ότι δηλαδή ο Νίτσε ήταν σχετικός με την αναρχία, αλλά δεν είναι έτσι. Η αστυνομία, έπειτα από έρευνα στα γραφεία της Μητέρας Γης, της αναρχικής εφημερίδας που συνεξέδιδε η Γκόλντμαν, κατέσχεσε όλο τα υλικό το οποίο ήταν ύποπτο για προτροπή σε εξέγερση ή που εναντιωνόταν στην αμερικανική πολεμική εκστρατεία. Η Έμμα Γκόλντμαν προσπάθησε ανεπιτυχώς να βρει αντίγραφα των ομιλιών της. Έτσι, αυτά τα κείμενα της για τον Νίτσε χάθηκαν για τις μελλοντικές γενιές.

Ο Υπεράνθρωπος κι ο Γιουναμπόμπερ

Γεννημένοι με εκατό χρόνια διαφορά ο Φρήντριχ Νίτσε και ο Θιοντόρ Καζίνσκι έχουν κάποιες παράλληλες γραμμές στις ζωές τους. Και οι δυο αρνήθηκαν τις πολλά υποσχόμενες ακαδημαϊκές καριέρες: ο Νίτσε στη φιλολογία, ο Καζίνσκι στα μαθηματικά. Και οι δυο προσπάθησαν να απολαύσουν τα μέγιστα σε μια βασικά απομονωμένη διαβίωση: «Η φιλοσοφία, όπως έχω καταλάβει και έχω ζήσει μέχρι σήμερα, είναι μια ζωή εθελοντικά βιωμένη στον πάγο και τα ψηλά βουνά», είπε ο Νίτσε στο Ιδέ ο Άνθρωπος. Για τον Καζίνσκι, ο πάγος και τα ψηλά βουνά ήταν πιο κυριολεκτική διατύπωση, δεδομένων των χρόνων που έζησε στην καλύβα του στα βουνά της Μοντάνα.

Ο Λέσλυ Τσάμπερλαιν (Ο Νίτσε στο Τορίνο, Λονδίνο, 1966) συνοψίζει την εμπειρία του Νίτσε σαν «χωρίς Θεό, χωρίς δουλειά, χωρίς γυναίκα και σπίτι». Ο Καζίνσκι περιπλανιόταν λιγότερο, αλλά ο χαρακτηρισμός του ταιριάζει. Και οι δύο δεν τα πήγαιναν καλά στις σχέσεις τους με τις γυναίκες, και δεν ασχολήθηκαν με τη θέση των γυναικών στην κοινωνία. Και οι δυο χτυπήθηκαν κατά καιρούς από τη φτώχεια και την ασθένεια. Και οι δυο προδόθηκαν από τ’ αδέρφια τους: Ο Νίτσε από την αδερφή του Ελίζαμπεθ, που επενέβη στα γραπτά του, και ο Καζίνσκι, τον οποίο έδειξε στο FBI ο αδερφός του Ντέιβιντ.

Ο νιτσεϊκός Υπεράνθρωπος: μια αναρχική προσέγγιση (Μέρος 2ο )

Έτσι, στο δεύτερο μέρος, επιλέγει να βαδίσει ψηλά, στο βουνό. Από εκεί μπορεί να κρατήσει τις αποστάσεις του. Δεν επιλέγει να χτίσει ένα σπίτι ή να φτιάξει έστω μια καλύβα. Απαρνείται τον πολιτισμό. Κατοικία του πλέον γίνεται μία σπηλιά. Οι μόνοι που μπορούν να τον καταλάβουν δεν είναι πια οι άνθρωποι· είναι τα ζώα, που το καθένα φέρει το βάρος του συμβολισμού του. Αναμετριέται με τη δύναμή του. Όχι τη δύναμη του παντοδύναμου ανθρώπου, αλλά εκείνου που η μοναξιά του και η απομόνωση στην οποία τον καταδικάζει το εξουσιαστικό κατασκεύασμα της κοινωνίας, τον αναγκάζει να ξεπεράσει τις δυνάμεις του, για να συμπληρώσει το κενό που άφησε μέσα του η έλλειψη της κοινότητας. Είναι αναγκασμένος να ζήσει με τον εαυτό του· γι’ αυτό οφείλει να ξεπεράσει αυτό που ήταν και να γίνει ο καινούργιος άνθρωπος. Να καθαρθεί από τα ίχνη του πολιτισμού και να επιστρέψει στην αγριότητα. Όχι ως ο εκλεκτός, ο πεφωτισμένος, που μέλλεται πια να κυριαρχήσει στο σύμπαν. Το αντίθετο· να κλειστεί γερά στον εαυτό του, για να σώσει τον σπόρο της αλήθειας, που οι σύγχρονοί του δεν ήταν σε θέση να καταλάβουν. Γι’ αυτό θα πει ότι «αν δεν γίνουμε εμείς οι υπεράνθρωποι, ας γίνουμε έστω οι γονείς και οι παππούδες του Υπερανθρώπου». Ο Υπεράνθρωπος αυτός δεν είναι βλαστάρι ευγονικής, δεν επιβάλλει καμία άποψη, δε θέλει να σπείρει καμία εκλεκτή γενιά. Θέλει να καταφέρει να συγκεντρώσει τις δυνάμεις του ενάντια στη λαίλαπα του υπερτεχνολογικού πολιτισμού, που τελικά ήρθε, όχι πολύ μετά την εποχή του Νίτσε.

Ο νιτσεϊκός Υπεράνθρωπος: μια αναρχική προσέγγιση (Μέρος 1ο )

«Κανένας άλλος γερμανός συγγραφέας αντίστοιχου βεληνεκούς δεν έχει υπάρξει τόσο ακραία επικριτικός απέναντι στον γερμανικό εθνικισμός όσο ο Nietzsche». Walter Kaufmann, «On the Genealogy of Morals/Ecce Homo»

Θεωρούμε πως είναι δυνατόν κάθε ζήτημα να μπορεί να παρουσιαστεί, να αναλυθεί, αλλά και να του ασκηθεί κριτική από αναρχική σκοπιά, στο βαθμό βέβαια που γίνεται αυτό εφικτό. Ακόμη καλύτερα, θα μπορούσαμε να πούμε πως κάτι τέτοιο οφείλει να είναι ζητούμενο των αναρχικών ομάδων, αλλά και των συνεργασιών που αναπτύσσονται ανάμεσα τους. Οποιοδήποτε ζήτημα λοιπόν, ιδωμένο από αναρχική σκοπιά, αποτελεί εν δυνάμει και μια ειλικρινή προσπάθεια για τον εμπλουτισμό και την διεύρυνση της αναρχικής θεώρησης. Απ’ την πλευρά μας, θεωρούμε κάθε τέτοια προσπάθεια κεφαλαιώδους σημασίας για το ξεκαθάρισμα και το προχώρημα των αναρχικών απόψεων. Γιατί όμως, θα ρωτούσε ίσως κάποιος, είναι τόσο σημαντικός ο εμπλουτισμός των αναρχικών απόψεων; Υπάρχουν έτοιμα κομμουνιστικά ιδεολογήματα, ιδιαίτερα δημοφιλή στους «αντιεξουσιαστικούς» κύκλους εδώ και χρόνια, που μιλάνε για τάξεις, ταξικούς αγώνες, άμεση δημοκρατία, πολιτικές πλατφόρμες, ληστείες, ακόμη και απαγωγές. Ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο η προσπάθεια για το ξεκαθάρισμα των αναρχικών απόψεων απ’ τις πολιτικές αποκτά επιπλέον σημασία· κάθε προσθήκη στην αναρχική θεώρηση, ιδιαίτερα στις μέρες μας, γίνεται ουσιαστική συμβολή στην πληρότητα του αναρχικού λόγου.

Σε αυτή την λογική, θεωρήσαμε σημαντικό να ασχοληθούμε με ένα ιστορικό πρόσωπο αμφιλεγόμενο αλλά και παρεξηγημένο. Επηρέασε άθελά του αναρχικούς, ατομικιστές, φασίστες και εθνικοσοσιαλιστές. Ο Φρίντριχ Νίτσε υπήρξε μια ιδιαίτερη και πολυσύνθετη προσωπικότητα, με έργο ουσιαστικά ανίκανο –ευτυχώς δηλαδή– να ταξινομηθεί σε κάποιο απ’ τα σύγχρονα του, αλλά και προγενέστερα φιλοσοφικά ρεύματα. Οι απόψεις ακαδημαϊκών, που τον κατατάσσουν στον Γερμανικό Ιδεαλισμό, θεωρούμε πως είναι πέρα για πέρα αστήριχτες. Υπήρξε μαθητής του Σοπενχάουερ, αλλά, όπως και ο Βιτγκενστάιν, χάραξε τον δικό του προσωπικό δρόμο, τόσο στην αναζήτηση του πνεύματος, όσο και στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Πολλά απ’ τα κείμενά του παρουσιάζονται απλά μες την συνθετότητά τους, ενώ άλλα είναι απείρως δυσνόητα μες την απλότητα τους. Για τον λόγο ίσως αυτό, μέρος του έργου του παρουσιάζεται πολλές φορές ως βάση για να στηριχθούν εκ διαμέτρου αντίθετες μεταξύ τους ιδεολογίες.