Φως σε φόντο λευκό: Όταν οι λέξεις της Ιστορίας τυφλώνουν (Μέρος 2ο)

Οι καιροί είναι χαώδεις· οι γνώμες συγκεχυμένες· τα κόμματα ένας κυκεώνας· η γλώσσα των νέων ιδεών δεν έχει ακόμα δημιουργηθεί· τίποτε δεν είναι δυσκολότερο από το να ορίσει κανείς καλά τον εαυτό του σε σχέση με τη θρησκεία, τη φιλοσοφία, την πολιτική. Νιώθει κανείς, ζει και στην ανάγκη πεθαίνει για έναν σκοπό δίχως να μπορεί να τον ονομάσει. Το πρόβλημα των καιρών είναι να κατατάξει κανείς πράγματα και ανθρώπους… Ο κόσμος έχει μπερδέψει τον κατάλογό του. Alphonse de Lamartine Declaration of Principles (αναφερόμενος στη Γαλλία του 19^ουαι.)

Εκείνο που συχνά διαφεύγει της προσοχής είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι πλέον, κολυμπώντας στη ροή των πληροφοριών, ανακυκλώνοντας και αναπαράγοντας ειδήσεις, τροφοδοτούν κάθε μέρα μέσα τους την αίσθηση ότι είναι όντα της ιστορίας. Η ιστορικότητα της καθημερινής μας ζωής μοιάζει αναπόφευκτη και δεδομένη. Η ροή ειδήσεων, με την οποία βομβαρδιζόμαστε κάθε μέρα από κάθε γωνιά της γης, σταθεροποιεί μέσα μας την βεβαιότητα ότι η ιστορία είναι αναπόφευκτη, σαν μοίρα, στην οποία υποκείμεθα. Μας δημιουργείται η ψευδαίσθηση πως, αναπόδραστα, αργά ή γρήγορα θα μας βρει και εμάς μια από τις μεγάλες καταστροφές της ιστορίας: ένας πόλεμος, ένα τρομοκρατικό χτύπημα, ένα ατύχημα, μια αρρώστια της εποχής (καρκίνος, καρδιακό επεισόδιο κλπ.), ακόμη κι ένα καιρικό φαινόμενο με ιστορικές διαστάσεις, που φαίνεται ανεπανάληπτο (ένας χιονιάς, ένας καύσωνας, μια έντονη βροχόπτωση). Όλα γίνονται ιστορικά.

Ενδεχομένως κάποιος να σκεφτεί ότι ανέκαθεν ο άνθρωπος ζούσε ως ιστορικό όν, πάντα επικαλούνταν τη μνήμη, όπως την αντιλαμβανόμαστε στις μέρες μας. Ίσως, όμως, δεν έχει υπ’ όψη του ποια είναι η φύση της ίδιας της ιστορίας. Οι σημερινοί ιστορικοί αντιμετωπίζουν τα γεγονότα ως μοναδικά κι ανεπανάληπτα, η σύγχρονη ιστορία ως επιστήμη έχει δομηθεί σε αυτή τη λογική. Αυτή η άποψη δίνει την εντύπωση ότι η γραμμικότητα της εξέλιξης κι η «ανθρώπινη πρόοδος» δεν έχει όρια, μπορεί να συνεχίζεται εσαεί. Μια τέτοια αντίληψη, που ξεκίνησε αρκετά νωρίς και εδραιώθηκε κυρίως άμα τη εμφανίσει της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, δεν ήταν πάντα η αντίληψη των ανθρώπων για τον χρόνο και τη θέση τους σε αυτόν. Ο Θουκυδίδης, για παράδειγμα, όταν έγραψε την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, θεωρούσε ότι η ουσία των γεγονότων θα επαναλαμβάνεται στο μέλλον κι η αξία του έργου του ήταν ακριβώς αυτή· ότι το έργο του θα χρησιμεύσει ως καταγεγραμμένη γνώση στο μέλλον.