Κατασκευή της Λαϊκής Παράδοσης. Η περίπτωση της απαγόρευσης του κρητικού βιολιού από τα κρατικά ΜΜΕ

Τα εκάστοτε εθνικά αφηγήματα που κατασκευάζουν οι εγχώριοι κρατικοί διαχειριστές, πάντοτε περνούσαν εκτός των άλλων και μέσα από την λαϊκή παράδοση. Ιστορικά, όπου χρειάστηκε, το κράτος χρησιμοποίησε την λαϊκή παράδοση για την πραγματοποίηση των διαφόρων σχεδιασμών του, την επινόησε και την κατασκεύασε ώστε να ταιριάζει με τα εκάστοτε εθνικά- κρατικά αφηγήματα που ήθελε να προωθήσει. Εξ’ άλλου ο όρος παράδοση δεν είναι τίποτα άλλο, παρά ένας δημιουργημένος νεωτερισμός, όπου χωράει όλες εκείνες τις κοινοτικές πρακτικές που μέχρι την δημιουργία του όρου δεν κατατάσσονταν ως παραδοσιακές, αλλά ως κομμάτι της κοινοτικής καθημερινότητας.

Κατά καιρούς, λοιπόν, η κάθε παράδοση κατασκευάζεται από την κεντρική κρατική εξουσία, αλλά και από τους εκάστοτε φορείς που την διαχειρίζονται (πολιτιστικοί, εξωραϊστικοί, μορφωτικοί σύλλογοι κ.λπ.), με αναβιώσεις, εκδόσεις, ηχογραφήσεις, διοργάνωση εκδηλώσεων με την λειτουργία του κατάλληλου αφηγήματος κ.λπ.

Ιστορικά, από την δημιουργία του Ελλαδικού κράτους, η κεντρική κρατική εξουσία ενδιαφέρθηκε ουκ ολίγες φορές για τον έλεγχο διαφόρων λαϊκών μορφών εκφράσεων. Δεν θα γινόταν αλλοιώς, άλλωστε, αφού οι λαϊκές εκφράσεις είναι άμεσα συνυφασμένες με τον κόσμο που τις δημιουργεί και εκφράζεται μέσα από αυτές. Έτσι, μέσω των παραδόσεων, το κράτος μπορεί να ελέγξει και μέρος της συνείδησης του κόσμου που εκδηλώνεται μέσω αυτών. Επί τροχάδην, τέτοιες προσπάθειες ελέγχου έχουν συμβεί μετά την προσάρτηση στον ελλαδικό χώρο, εδαφών που ο πληθυσμός τους δεν ήταν αμιγώς ελληνικός, όπως της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θράκης. Εκεί, το κράτος, με την βοήθεια λαογράφων προσπάθησε να ομογενοποιήσει εθνικά τις τοπικές λαϊκές παραδόσεις, αλλάζοντας την γλώσσα από τους στίχους τραγουδιών και συγχρόνως, στην Μακεδονία, υποχρεώνοντας ολόκληρες κοινότητες σε ομαδικές ορκωμοσίες για αλλαγή γλώσσας. Στην συνέχεια, άλλο ένα παράδειγμα όπου το κράτος έπρεπε να διαχειριστεί την λαϊκή παράδοση ήταν μετά την σφαγή της μικρασίας και τον διωγμό εκατομμυρίων μικρασιατών που οδηγήθηκαν ως πρόσφυγες στον ελλαδικό χώρο. Οι πρόσφυγες κουβαλούσαν ένα ιδιαίτερο φορτίο κουλτούρας, διαφορετικό με ό,τι επικρατούσε εκείνη την εποχή στον ελλαδικό χώρο και πολλές φορές αμφιλεγόμενο για την ελληνικότητά του. Η αρθογραφία της εποχής είναι πλούσια με αρνητικά σχόλια για την μουσική που θυμίζει τούρκικη και τις συνήθειες που έφεραν οι μικρασιάτες, καθώς και για την προβληματική ελληνικότητά τους. Το σμυρναίικο με τα παράξενα όργανα, το περίεργο «ανατολίτικο» άκουσμα και τους τολμηρούς του στίχους και το πειραιώτικο ρεμπέτικο τραγούδι που μέρος του εδραιώθηκε εξ’ αιτίας του προσφυγικού, κυνηγήθηκε για πολλά χρόνια από το κράτος και εισέπραξε καταστολή και αρνητικό σχολιασμό και από το ΚΚΕ. Ένα άλλο παράδειγμα είναι και οι φολκλόρ εκδηλώσεις της Χούντας με παραδοσιακούς χορούς και στυλιζαρισμένες παραδοσιακές στολές πλάι σε αρχαίους σπαρτιάτες και αθηναίους πολεμιστές με χλαμύδες.

«Λαϊκή Παράδοση» και κρατική καταστολή

Πόσο «αυθεντική» μπορεί να είναι η «παράδοση»; Πως είναι δυνατόν η κρατική καταστολή να έχει βάλει χέρι σε χορούς, τραγούδια, μουσικές και πανηγύρια ανθρώπων με σκοπό τον έλεγχο και την υποταγή; Τα ερωτήματα δεν είναι ρητορικά και σε καμμία περίπτωση συνομωσιολογικά! Για την κρατική εξουσία η μουσική, τα τραγούδια και ο χορός δεν ήταν πάντα μια αθώα διέξοδος όπως για τους περισσότερους ανθρώπους. Αυτό που σήμερα ορίζουμε ως «παράδοση» έχει επινοηθεί σε μεγάλο βαθμό από την προσπάθεια του κράτους να επιβληθεί στους ανθρώπους που την βιώνουν και την εξελίσσουν. Η προσπάθεια του κράτους να ομογενοποιήσει τον πληθυσμό του υπό την σκεπή μιας ενιαίας εθνικής ταυτότητας πέρασε, και περνάει, μέσα από την «παράδοση». Το μακρύ χέρι του κράτους όπου έχει αναλάβει να ανακαλύπτει και στην συνέχεια να κρύβει ή να παραποιεί όποια «παράδοση» δεν συμβαδίζει με τις αρχές του έθνους, ονομάζεται λαογραφία! Το αντικείμενο μελέτης της λαογραφίας, σύμφωνα με εκείνη, είναι η διερεύνηση της «ψυχής του λαού»¹. Οι θιασώτες της λαογραφίας πιστεύουν στον άρρηκτο δεσμό μεταξύ κράτους και λαογραφίας. Το κράτος, σύμφωνα με την λαογραφία, θεωρείται ως οργανισμός που διέπεται από την «ψυχή του λαού». Η λαογραφία γνωρίζοντας καλύτερα από κάθε άλλη επιστήμη «την ψυχή του λαού» ορίζει την θέση της ως «σύμβουλος» του κράτους. Ο μεγαλύτερος θρίαμβος κατά τους λαογράφους θα ήταν εάν κάθε πολιτική πράξη ανταποκρινόταν τέλεια στο χαρακτήρα των εξουσιαζόμενων, έτσι ώστε ακόμα και τα ποιο επαχθέστερα και άδικα μέτρα να θεωρούνται αναγκαία, γιατί το κράτος δεν κάνει κάτι άλλο παρά να διεκπεραιώνει τις δικές τους ανάγκες! Σε αυτό το σημείο εμφανίζονται οι πραγματικοί χαρακτήρες της λαογραφίας: η εκπαίδευση και η χειραγώγηση. Με άλλα λόγια εδώ αρχίζει ο πραγματικός σκοπός της που δεν είναι μόνο να καταγράψει ό,τι υπάρχει στην κουλτούρα των ανθρώπων, αλλά όπου χρειάζεται να κρύψει, να παραλλάξει και εν τέλει να επινοήσει νέες «παραδόσεις», που θα μοιάζουν ότι υπήρχαν από πάντα!²