Πειρατές- Κουρσάροι και Ναυαγιστές

Μέρος ΄Β

Οι συνεχείς εξουσιαστικοί πόλεμοι του 18^ου αιώνα μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, στον θαλάσσιο ελλαδικό χώρο, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της πειρατείας στην περιοχή. Οι πειρατές έγιναν πολλές φορές πιόνια των κυρίαρχων δυνάμεων, αναλαμβάνοντας να κάνουν κούρσο, πότε με την μία και πότε με την άλλη δύναμη, χτυπώντας τα εχθρικά εμπορικά πλοία και αρπάζοντας το εμπόρευμα. Κάποιοι επωφελήθηκαν και πλούτισαν, άλλοι απλά μάζεψαν ένα κομπόδεμα για να μπορέσουν να ζήσουν, αλλά υπήρχαν και πολλοί που καταστράφηκαν είτε χάνοντας την ζωή τους είτε την ελευθερία τους. Η Αυστρία, στους κατά καιρούς πολέμους της με την Γαλλία, (1701-1714, 1730-1735, 1740-1748), παρεχώρησε στους Έλληνες, κωπήλατες γαλιότες[1], καθώς και το δικαίωνα να έχουν υψωμένη την αυστριακή σημαία, ώστε να κάνουν κούρσο αρπάζοντας και λεηλατώντας γαλλικά εμπορικά πλοία.

1821: μια συμβολή στην Αλήθεια

Στις 25 Μαρτίου του 2021, θα εορταστεί η επέτειος της επανάστασης του 1821 και τα διακόσια χρόνια από αυτήν. Η επίσημη διδασκαλία η οποία αφορά τουλάχιστον τις σχολικές βαθμίδες μέχρι και την μέση λεγόμενη εκπαίδευση ασχολείται με μια σειρά γεγονότων, ημερομηνιών, προσώπων κ.λπ. που συνοπτικά έχει χαρακτηριστεί ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως του 1821. Μια ιστόρηση, κατά την οποία άλλα γεγονότα μετατοπίζονται εύκολα και βολικά από τον χρόνο και το χώρο που αυτά διαδραματίστηκαν, και άλλα εξαφανίζονται από τους επίσημους και αναγνωρισμένους ιστοριογράφους για να κατασκευαστεί μια ιστορία, κομμένη και ραμμένη στα μέτρα των επιδιώξεων του κράτους και της εξουσίας. Η στρατευμένη αυτή εξιστόρηση, εκτός των άλλων, λειτουργεί ως πλυντήριο που επιχειρεί να ξεπλύνει τους πραγματικούς εχθρούς του κοινωνικού χώρου διαχρονικά και να τους αποδώσει καθαρούς και αστραφτερούς παρουσιάζοντας τους ως εθνεγέρτες, ήρωες και πρωτοστάτες της επαναστατικής διαδικασίας.

Αρκεί μια ματιά, στην διορισμένη επιτροπή του κράτους για να αναγνωρίσουμε τα πρόσωπα, τους θεσμούς και τα συμφέροντα που αυτά αντανακλούν και να κατανοήσουμε τον ρόλο ορισμένων από τους διαχρονικά εχθρούς του κοινωνικού χώρου.

Στον αντίποδα θέτουμε το εξής ερώτημα:

Τί γνωρίζουμε πραγματικά για την ιστορία του 1821; Πόσο έτοιμοι είμαστε να αμφισβητήσουμε βεβαιότητες που αποτελούν μέρος της υποτιθέμενης γνώσης μας;

Ο θεσμικός κοινοτισμός στα προεπαναστατικά χρόνια και ο ρόλος του στην επανάσταση του 1821

Από την στιγμή συγκρότησης του ελλαδικού κράτους, οι κοινωνικές αναταραχές και οι εξεγέρσεις ενάντια στην εκάστοτε κρατική εξουσία δεν έπαψαν ποτέ να αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του κοινωνικού χώρου και ένα μόνιμο πονοκεφάλιασμα για την εξουσία. Αυτή, λοιπόν, η «ιδιαιτερότητα» για κάποιους, λογική ανάγκη για εμάς, δεν αποκτήθηκε στα ξαφνικά, αλλά η ιστορία της και η ανάπτυξή της διαμορφώθηκε μέσα από αρκετές γενιές κατά την οθωμανική κυριαρχία. Μπορεί η γεωμορφολογία να έπαιξε σημαντικό ρόλο στην δημιουργία ανεξάρτητων ή ημιανεξάρτητων περιοχών στον ελλαδικό χώρο σε κάποιες περιόδους της οθωμανικής αυτοκρατορίας, αλλά αυτές οι περιοχές δεν θα ήταν δυνατόν να διατηρήσουν την όποια ανεξαρτησία τους, χωρίς την ύπαρξη κοινοτήτων. Ο πλουραλισμός και συγχρόνως η συνεκτικότητα στην κουλτούρα, η αλληλοβοήθεια, οι προσωπικές επαφές μεταξύ των μελών των κοινοτήτων και εν τέλει η δυνατή επιθυμία της κοινοτικής ελευθερίας, καθώς και η ανάγκη για αυτοδιευθέτηση των αγαθών και της οικονομίας τους, απέναντι στην επιβολή των Οθωμανών κυριάρχων, είναι μερικά στοιχεία που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην όποια ανεξαρτησία κάποιων ορεινών και ημιορεινών περιοχών.

Η ύπαρξη κοινοτήτων είναι σχεδόν συνυφασμένη με την εμφάνιση του ανθρώπου στη γη και η δημιουργία τους έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιβίωση, αλλά και στην καλλιέργεια πιο «ποιοτικών» χαρακτηριστικών του που αφορούν την συνεννόηση, την επικοινωνία, την καλλιέργεια της γνώσης και της ανάπτυξης ιδεών. Στον ελλαδικό χώρο η ύπαρξη κοινοτήτων εννοείται ότι χάνεται στην προϊστορία, ενώ γραπτά στοιχεία υπάρχουν και στους αρχαίους ιστορικούς χρόνους, ακολουθώντας χρονικά όλα τα ιστορικά στάδια της κυριαρχίας (ελληνιστικά, ρωμαϊκά, βυζαντινά και οθωμανικά χρόνια). Στα βυζαντινά και οθωμανικά χρόνια, όπου οι πηγές είναι περισσότερες, αποδεικνύεται πως δεν υπήρχε ένα ενιαίο σύστημα οργάνωσης των κοινοτήτων αλλά πολλά και διαφορετικά μεταξύ τους, από τα πλέον σύνθετα μέχρι απλοποιημένες μορφές οργάνωσης, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της κάθε κοινότητας. Ειδικά στα χρόνια της Οθωμανικής κατάκτησης οι μορφές κοινοτισμού ήταν συνάρτηση διαφορετικών παραγόντων, όπως του χρόνου κατάκτησης, του τρόπου κατάκτησης, δηλαδή αν υπήρχε ή όχι αντίσταση, της γεωμορφολογίας και της στρατηγικής θέσης, το μέγεθος του πληθυσμού και της οικονομικής σημασίας ενός τόπου. Η οθωμανική εξουσία φαίνεται πως αρχικά εκμεταλλεύτηκε προς όφελός της την εκ των προτέρων ύπαρξη κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο, χωρίς βέβαια αυτό πάντα να λειτουργεί προς το συμφέρον της, καθώς δεν ήταν λίγες οι κοινότητες που στασίασαν απέναντι στην οθωμανική εξουσία εκμεταλλευόμενες πολλές φορές τις ιδιαίτερες συνθήκες της κοινοτικής αυτοδιοίκησης. Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί, ότι το κοινοτικό σύστημα δεν υπήρξε καθαυτό δημιούργημα των Οθωμανών, δηλαδή η δημιουργία του δεν ήταν με βάση νομοθετικές ρυθμίσεις και αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που το σύστημα αυτό δεν παρουσίαζε ομοιογένεια. Το κοινοτικό σύστημα υπήρξε απελευθερωτική ανάγκη των ανθρώπων απέναντι στην οθωμανική εξουσία και συνεχίστηκε από τους Οθωμανούς, όχι μόνο γιατί ήταν πρακτικά αδύνατο να το καταργήσει, αφού κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι σε κάθε απομακρυσμένο χωριό θα έπρεπε να υπάρχουν μόνιμα εγκαταστημένα αρμόδια κρατικά όργανα (καταστολής, δικαστικά κ.λπ.) επιβάλλοντας τους νόμους του κράτους, αλλά κυρίως γιατί εξυπηρετούσε τους Οθωμανούς εξουσιαστές, καθώς το πολύπλοκο και χαώδες σύστημα διοίκησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βρήκε στις ήδη υπάρχουσες κοινότητες έναν τρόπο εύκολης και άμεσης διακυβέρνησης που ουσιαστικά εξυπηρετούσε την είσπραξη φόρων και όλα τα υπόλοιπα τα άφηνε σε ενδοκοινοτική διευθέτηση. Όλο αυτό, βέβαια, θα μπορούσαμε να πούμε, ότι ντυνόταν και από μια ισλαμική παράδοση των πρώτων ισλαμικών κρατών, με την οποία δινόταν στους «λαούς των ιερών βιβλίων», δηλαδή σε χριστιανούς και εβραίους, δικαιώματα κοινοτικής αυτοδιοίκησης καθώς και δικαστικής δικαιοδοσίας σε ευρείς τομείς του αστικού δικαίου. Η ουσία, όμως, ήταν πως η Οθωμανική αυτοκρατορία, ζυγίζοντας κάθε φορά τις καταστάσεις, όπου δεν μπορούσε να ελέγξει πλήρως όλο το φάσμα απομακρυσμένων κοινοτήτων, λειτουργούσε ανταποδοτικά παραχωρώντας εξουσίες, έτσι ώστε να μπορεί να μαζεύει τους ετήσιους φόρους με όσο το δυνατόν λιγότερα προβλήματα.

Οι σκλαβωμένοι της «πανδημίας» και οι εορτασμοί του 1821

Με αυτά και με τα άλλα έχει σχεδόν ξεχαστεί από τη δημόσια συζήτηση ότι το Μάρτιο θα εορταστούν τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821! Αρμόδια για τον εορτασμό είναι μία ακόμα κρατική επιτροπή, διορισμένη απ’ ευθείας από την κυβέρνηση, με επικεφαλής τη διαβόητη Γιάννα Αγγελοπούλου που αν μη τι άλλο γνωρίζει από φιέστες. Οι υπόλοιποι της επιτροπής αγνοούνται.

Δυστυχώς δεν έχουμε αφιερώσει την πρέπουσα προσοχή σε αυτό το συνταρακτικό ιστορικό γεγονός για όλη την βαλκανική χερσόνησο. Άλλως τε ηχεί κάπως ανοίκεια στα αυτιά μας το «Ελευθερία ή Θάνατος» των εξεγερμένων, όταν οι πληθυσμοί σχεδόν σε κάθε γωνιά του πλανήτη αποδέχτηκαν να μετατραπούν σε κατοικίδια, να χάσουν αξιοπρέπεια και ελευθερία και αυθυπαρξία, γιατί «σημασία πλέον έχει η ανθρώπινη ζωή», όπως διατάζει η εξουσία. Ακόμα και όταν φάνηκε σε όλους πόσο γελοία ήταν τελικά η αφορμή και το 99,99% δεν έχει να φοβηθεί τίποτα από τον «δολοφονικό ιό», ο φόβος εξακολουθεί να παραλύει τη σκέψη και τη βούληση.

ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ

Μὲ τὴν εὐκαιρία της συμπληρώσεως 199 χρόνων ἀπὸ τὴν ἐπανάσταση τοῦ 1821 παρουσιάζουμε τὸ ἄσμα τοῦ Βασίλη. Ποιὸς εἶναι ὁ Βασίλης δὲν  εἶναι ἐξακριβωμένο. Μία παραλλαγὴ λέγει ὅτι ἦταν γυιὸς παπαδιᾶς ἀπὸ τὴν Ράψανην τῆς Θεσσαλίας, ἄλλη μνημονεύει ὡς πατρίδα του τὸ Πυρνάρι τῆς Ποταμιᾶς, παρὰ τὴν Ἐλασσώνα. Ἡ μὲν τὸν θέλει σύντροφο τῶν Θεσσαλῶν ὁπλαρχηγῶν Μάνταλου καὶ Μπασδέκη, ἡ δὲ τοῦ Μπουκουβάλα. Σὲ ἄλλη πάλιν παραλλαγὴν ἀντὶ Βασίλης, ὁ κλέφτης ὀνομάζεται, διὰ τοῦ κοινοτέρου ὀνόματος, Δῆμος.

Ἴσως ἐκ τούτων θὰ μποροῦσε κάποιος νὰ ὑποθέση ὅτι πρόκειται περὶ Θεσσαλοῦ κλέφτη τῶν ἀρχῶν τοῦ 19^ου αἰῶνος. Ἐκεῖνο, πάντως, τὸ ὁποῖο ἔχει σημασία εἶναι ὅτι τὸ ἄσμα ἀποδίδει μὲ λιτὸ τρόπο τὸ πάθος γιὰ τὴν ἐλευθερία τὸ ὁποῖον ὠθοῦσε πρὸς τὸν ἀδέσμευτο βίο τοῦ κλέφτη στὰ βουνά. Τὸ ἄσμα δημοσιεύθηκε γιὰ πρώτη φορὰ στὴ συλλογὴ δημοτικῶν ἀσμάτων τοῦ Σπ. Ζαμπελίου.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ’21

Πολ­λά χρό­νια πριν το ξέ­σπα­σμα της ε­πα­νά­στα­σης, πολ­λά ε­ξε­γερ­τι­κά γε­γο­νό­τα συ­νέ­βαι­ναν συ­νε­χώς σε πολ­λές πε­ριο­χές της ο­θω­μα­νι­κής αυ­το­κρα­το­ρί­ας. Οι ε­ξε­γέρ­σεις αυ­τές ή­ταν λα­ϊ­κές, αυ­θόρ­μη­τες και α­πο­τέ­λε­σμα της κα­τα­πιε­στι­κής συ­μπε­ρι­φο­ράς των Ο­θω­μα­νών ε­ξου­σια­στών. Οι κοι­νω­νι­κές αυ­τές δρά­σεις δεν εί­χαν κα­νέ­να ε­θνι­κό ή θρη­σκευ­τι­κό χα­ρα­κτή­ρα. Ε­ξάλ­λου η ι­δέ­α του έ­θνους ή­ταν τό­τε έ­να υ­πό κα­τα­σκευ­ή δη­μιούρ­γη­μα των νέ­ων α­στι­κών κρα­τών της δυ­τι­κής Ευ­ρώ­πης. Η ορ­θό­δο­ξη εκ­κλη­σί­α, απ’ την άλ­λη, εί­χε κα­λές σχέ­σεις με την ε­ξου­σί­α και ε­ξέ­φρα­ζε την ά­πο­ψη ό­τι το κα­θε­στώς της ο­θω­μα­νι­κής κυ­ριαρ­χί­ας και οι κα­κου­χί­ες που συ­νε­πα­γό­ταν, ή­ταν θέ­λη­μα του θε­ού. Οι φα­να­ριώ­τες, (οι μορ­φω­μέ­νοι και εύ­πο­ροι χρι­στια­νοί που ζού­σαν στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη) εί­χαν α­νέλ­θει στα υ­ψη­λό­τε­ρα α­ξιώ­μα­τα της αυ­το­κρα­το­ρί­ας και στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ή­ταν αυ­τοί που ορ­γά­νω­ναν τον εκ­συγ­χρο­νι­σμό της διοί­κη­σής της και ει­δι­κά τις σχέ­σεις της με την Ευ­ρώ­πη. Και αυ­τοί λοι­πόν δεν εί­χαν κα­νέ­να λό­γο να εν­θαρ­ρύ­νουν ο­ποια­δή­πο­τε ε­πα­να­στα­τι­κή τά­ση.

Οι κο­τζα­μπά­ση­δες, οι πλού­σιοι χρι­στια­νοί του ελ­λα­δι­κού χώ­ρου, ου­σια­στι­κά εί­χαν τον ρό­λο του το­πι­κού το­πο­τη­ρη­τή της αυ­το­κρα­το­ρί­ας. Ή­ταν αυ­τοί που ει­σέ­πρατ­ταν τους φό­ρους για λο­γα­ρια­σμό της αυ­το­κρα­το­ρί­ας και μά­λι­στα προ­σαυ­ξη­μέ­νους πολ­λές φο­ρές προς ί­διον ό­φε­λος. Οι πρού­χο­ντες αυ­τοί ή­ταν συ­νή­θως με­γα­λο­τσι­φλι­κά­δες ή πλοιο­κτή­τες στις πε­ρι­πτώ­σεις των νη­σιών και ά­ρα πο­λύ πλου­σιό­τε­ροι και ι­σχυ­ρό­τε­ροι πο­λι­τι­κά α­πό τους πε­ρισ­σό­τε­ρους μου­σουλ­μά­νους που ζού­σαν στις πε­ριο­χές τους.

Αλήθειες αναφορικά με την κοινωνική επανάσταση του 1821

«Οι επαναστάσεις δεν αυτοσχεδιάζονται, δεν γίνονται αυθαίρετα ούτε από άτομα ούτε ακόμα από τα πιο δυνατά σωματεία. Ανεξάρτητα από κάθε θέληση κι από κάθε συνωμοσία, οδηγούνται πάντοτε απ’ την πίεση των πραγμάτων. Μπορούμε να τις προβλέψουμε προαισθανόμενοι, καμιά φορά, το πλησίασμά τους, αλλά δεν μπορούμε ποτέ να επιταχύνουμε την έκρηξή τους». (Μ. Μπακούνιν, Για έναν Αντιεξουσιαστικό Σοσιαλισμό)

Το ιστορικό αξίωμα που θέλει τις μεγάλες κοινωνικές εκρήξεις να συλλαμβάνουν κατά κανόνα εξ απροόπτου και σε βαθύ λήθαργο τις βαρυστομαχιασμένες απ’ το εκμεταλλευτικό δείπνο και σίγουρες –παρά τα έκδηλα σημάδια της αρρώστιας– για την ευρωστία τους εξουσίες, αλλά συνήθως και τους καραδοκούντες επίδοξους διαχειριστές της κληρονομιάς τους, θα βρει την εφαρμογή του και στην ελλαδική περίπτωση.

Παρά το γεγονός ότι, συνεπεία της όξυνσης κατά τα προεπαναστατικά χρόνια της καταπίεσης και εκμετάλλευσης, από