Περί τοῦ ὁρισμοῦ τῆς γλώσσης καί ἀκαταλλήλων λέξεων (Μέρος Α΄)

Καράμπωσα τό βούλινο διράνι

Σάν ἄλιφο τουνέσι πού κιράνει…

Ναπολέων Λαπαθιώτης

Εἶναι πολλά τά ζητούμενα τά ὁποῖα καλούμεθα νά διερευνήσωμεν ἀναφορικῶς μέ τό ὑπό εξέτασιν θέμα τῆς γλώσσης. Ὑπάρχει πάντοτε ἡ δυνατότης τῆς ἐπεκτάσεώς τους ἤ τῆς συρρικνώσεώς τους κατ’ ἀναλογίαν τῆς ἐκτάσεως καί τῆς ὀπτικῆς ὑπό τήν ὁποία θά θελήσωμε νά προσεγγίσωμεν τό ἐν λόγῳ θέμα. Ἐν πάση περιπτώσει, τό ζητούμενο εἶναι ἡ ὀρθή καί ἀκριβῆς διατύπωσις τῶν ὅσων ἐπιθυμοῦμε νά τύχουν τῆς προσοχῆς καί τοῦ προβληματισμοῦ τῶν ἐνδιαφερομένων.

Μία βασική προϋπόθεσις, ἡ ὁποία τίθεται, συνήθως, εἶναι ὁ προσδιορισμός τῆς γλώσσης. Συνακόλουθα ἔρ­χεται ὁ καθορισμός τοῦ ἐνδιαφέροντος πού παρουσιάζει. Ἐδῶ, καλούμεθα νά διαπιστώσωμεν τόσον τό ἐνδιαφέρον ἀπό γενικῆς ἀπόψεως ὅσον καί σέ σχέσιν μέ τήν ἀναρχική σκέψιν, δρᾶσιν καί προοπτικήν.

Εἶναι χρήσιμη ἡ γλῶσσα γιά τήν ἀπελευθερωτική διερ­γασία; Ἄν ναί, τότε ποία εἶναι ἡ ἀναγκαία συνθήκη, πού διευκολύνει τήν ἀνάδειξιν τῆς ἀπελευθερούσης δια­στάσεώς της;

Αὐτά εἶναι ὡρισμένα ἀπό τά ἐρωτήματα τά ὁποῖα χρειάζεται νά ἀπαντῶνται, ὥστε νά γίνονται σαφεῖς οἱ ὁρίζοντες καί τά πεδία πού ὁδηγοῦν πρός τήν ἀναρχία.

ΜΙΑ ΓΛΩΣΣΑ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

Εισαγωγή

Oι ΠΙΡΑΧΑ είναι μια φυλή που ζει δίπλα και γύρω από τον ποταμό Maici στη ΒΑ Βραζιλία και είναι γνωστή από τα τέλη του 19ου αιώνα¹. Το 2000 αριθμούσε 360 μέλη (το 1979 μετρήθηκαν 107 άτομα), αριθμός πολύ μικρότερος από άλλες περιόδους. Οι ίδιο αυτο-αποκαλούνται hiaitsiihi (οι «ίσιοι», οι «σωστοί»). Η γλώσσα τους δεν έχει αριθμούς ή εξαρτημένες προτάσεις. Την αποκαλούν apaitsiiso (αυτό που βγαίνει από το κεφάλι). Πολλές φορές προσπάθησαν γλωσσολόγοι να ερμηνεύσουν και να βάλουν σε καλούπια τη γλώσσα τους, αλλά είναι κάτι που φαντάζει δύσκολο². Οι Πιραχά συνεννοούνται ακόμα και με το κλάμα ή με σφυρίγματα, ή ακόμα και μιλώντας ενώ τρώνε. Η αίσθηση του χρόνου που έχουν βασίζεται στην ξηρή και τη βροχερή εποχή, με βάση αυτό οργανώνονται. Δεν χρησιμοποιούν καμμία λέξη για να περιγράψουν χρώματα. Χρησιμοποιούν μόνο 3 αντωνυμίες. Αξιοσημείωτο είναι ότι δίνουν ονόματα στα έμβρυα πριν καν γεννηθούν.

Αυτό, όμως, που μπερδεύει πιο πολύ απ’ όλα τους γλωσσολόγους είναι η έλλειψη εξαρτημένων προτάσεων. Αντί να πούνε π.χ. «όταν θα ’χω τελειώσει το φαΐ, θα ήθελα να μιλήσω μαζί σου», λένε «τελειώνω το φαΐ, μιλάω μαζί σου».

Θεωρούνται πολύ ειρηνικοί, έχουν ελάχιστη επαφή με τον πολιτισμό, η οποία περιορίζεται στη χρήση κάποιων εργαλείων. Βέβαια, κατά καιρούς έχουν αναφερθεί συμπλοκές με άλλους ιθαγενείς ή λευκούς ντόπιους.

Η κύρια ασχολία τους είναι το κυνήγι και η συλλογή τροφών. Από τις καρύδες, τις οποίες ανταλλάσσουν με ντόπιους, παίρνουν ρούχα, εργαλεία, αλεύρι κ.ά.

Στο παρακάτω κείμενο, αναπτύσσεται μια προβληματική σχετικά με τη γλώσσα τους, που ανατρέπει τις περισπούδαστες αναλύσεις διαφόρων επιστημόνων.

Oι Πιραχά  έχουν μια ασυνήθιστη γλώσσα και είναι μια από τις πολλές ζωντανές αποδείξεις ότι η θεωρία του Noam Chomsky, «ότι η γλώσσα μας είναι το αποτέλεσμα της εξέλιξης ενός γενετικά καθορισμένου προγράμματος», είναι λάθος.

Ποια είναι η δομή της γλώσσας γενικά; Σύμφωνα με τον Τσόμσκυ, ένα μωρό μπορεί να έχει ένα μεγάλο σώμα της γνώσης, και χρειάζεται μόνο να μάθει τα ιδιότυπα χαρακτηριστικά της γλώσσας ή των γλωσσών στις οποίες εκτίθεται. Γιατί ήταν αδύνατο για κάποια μωρά να μάθουν να μιλάνε (παραπάνω από μερικές λέξεις), όταν τα βρήκαν σε μια ορισμένη ηλικία; Αν η θεωρία μιας οικουμενικής γραμματικής ήταν αληθινή (και το ψευδές συμπέρασμα, στο οποίο βασίζεται, ότι οι εγκέφαλοί μας είναι γενετικά προκαθορισμένοι), τότε αυτά τα μωρά θα έπρεπε να μπορούν να μάθουν να μιλάνε τουλάχιστον στο βασικό επίπεδο γραμματικής που, σύμφωνα με τον Τσόμσκυ, είναι κοινό σε όλη την ανθρωπότητα. Αλλά δεν το κάνουν αυτό. Αν δεν εκτεθούν σε κάποια γλώσσα στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, τα παιδιά θα μπορέσουν μόνο να μάθουν κάποιες λέξεις και καθόλου γραμματική. Θα επικοινωνούν σαν τους λύκους (αν μεγαλώσουν ανάμεσα σε λύκους) ή σαν πίθηκοι (αν μεγαλώσουν ανάμεσα σε πίθηκους). Το ενδιαφέρον σχετικά με τη θεωρία του Τσόμσκυ για την οικουμενική γραμματική είναι ότι βασίζεται σε έναν άγγλο φιλόσοφο που ονομάζεται Roger Bacon, που έζησε κατά τον 13ο αιώνα, και στην παρατήρησή του ότι όλες οι γλώσσες χτίζονται πάνω σε μια κοινή υποβόσκουσα γραμματική και αγνοεί όλες τις μετέπειτα παρατηρήσεις πάνω στην ποικιλία της δομής στις γλώσσες των ανθρώπων.

Οι «θάνατοι» των γλωσσών

Οι μισές από τις ομιλούμενες σήμερα γλώσσες του κόσμου θα έχουν εξαφανιστεί μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα, σύμφωνα με τις δυσοίωνες προβλέψεις της UNESCO. Πάνω από 2.000 από τις 7.000 γλώσσες παγκοσμίως έχουν πλέον λιγότερους από 1.000 γηγενείς ομιλητές, σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε η εφημερίδα Washington Post. Οι περισσότερες γλώσσες που κινδυνεύουν με αφανισμό βρίσκονται σε περιοχές όπως το τροπικό δάσος του Αμαζονίου, η υποσαχάρια Αφρική, η Ωκεανία, η Αυστραλία και η Νοτιοανατολική Ασία, όπως καταγράφεται στο project για τη γλωσσική πολυμορφία της UNESCO. Επίσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα χάσουν εκατοντάδες αυτόχθονες γλώσσες, αλλά και στην Ευρώπη υπάρχουν τέτοια παραδείγματα.

Γλωσσικά έρματα[1] της εξουσίας

Και φτάνοντας στο σπίτι του, ο Νικολάι Ιβάνοβιτς είπε στη γυναίκα του: «Μην ανησυχήσεις, Γιεκατερίνα Πέτροβνα· µην τροµάξεις. Απλά, δεν υπάρχει ισορροπία στον κόσµο. Ένα-ενάµισι κιλό λάθος έγινε σ’ ολόκληρο το σύµπαν, αλλά είναι πραγματικά εντυπωσιακό, Γιεκατερίνα Πέτροβνα, πέρα για πέρα εντυπωσιακό!»

Αυτό ήταν όλο.

Daniil Kharms, Περί Ισορροπίας.

Η γλώσσα, με την έννοια του λόγου, δηλαδή του λεξιλογίου, είναι η έκφραση σκέψεων. Το αν ταυτίζεται η γλώσσα με τη σκέψη και όλα τα συναφή φιλοσοφικά ερωτήματα θα τα αφήσουμε, τουλάχιστον προς το παρόν. Σημασία έχει ότι με την γλώσσα αποκωδικοποιούμε τη σκέψη μας, ώστε να την επικοινωνήσουμε με τους γύρω μας. Γι’ αυτό και άνθρωποι που αναγκάζονται να στερηθούν τη μητρική τους γλώσσα πολλές φορές μοιάζουν ανόητοι (με την διττή σημασία της λέξης: ακατανόητοι αλλά και ηλίθιοι). Σπάει ένας δεσμός τους πνεύματος με τον έξω κόσμο. Τις περισσότερες φορές αυτό συμβαίνει, εξ αιτίας βίαιης επιβολής. Είτε γιατί ο άνθρωπος αυτός αναγκάστηκε να μεταναστεύσει, είτε γιατί μία «γλωσσική μεταρρύθμιση» του αφαίρεσε αυτό το δικαίωμα. Υπάρχει όμως και η περίπτωση, όπως συμβαίνει σήμερα με την ελληνική και άλλες γλώσσες, ο ίδιος ο χρήστης της γλώσσας να την «ξεχνάει» με τη θέλησή του σταδιακά.

ΓΛΩΣΣΑ και ΑΝΑΡΧΙΑ είναι το θέμα του συνεχιζόμενου Β΄ κύκλου συζητήσεων της Αναρχικής Αρχειοθήκης

Η συνέχεια της δεύτερης περιόδου του Β΄ Κύκλου των συζητήσεων που διοργανώνεται από την Αναρχική Αρχειοθήκη Αθήνας θα λάβει χώραν την Πέμπτη 6 Μαρτίου σε αίθουσα του κτιρίου Γκίνη, στο Πολυτεχνείο της Αθήνας (Πατησίων) στις 6.30 το απόγευμα.

Το θέμα της συζήτησης είναι: ΓΛΩΣΣΑ και ΑΝΑΡΧΙΑ.

Θα προηγηθεί προβολή σχετική με την συζήτηση.