Κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες ή κτηνοτρόφοι-γεωργοί; (μέρος Γ΄)

Παρακάτω παρουσιάζουμε το τρίτο και τελευταίο μέρος από το άρθρο του Tim Ingold, στο οποίο εξάγει κάποια ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα συμπεράσματα, όσον αφορά την σχέση ανθρώπου-φυτικού/ζωϊκού περιβάλλοντός, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους διεισδύει η έλλογη στην ά-λογη πραγματικότητα κι αντιστρόφως. Εν κατακλείδι γίνεται μια σύντομη παρουσίαση μιας, θα μπορούσαμε να πούμε, «αιρετικής» για το ακαδημαϊκό conclave άποψης, σχετικά με την de profundis (εκ βαθέων) αντίληψη περί μα­γείας στον απολίτιστο κόσμο.

Δημιουργώντας πράγματα, βρίσκοντας πράγματα και μεγαλώνοντας πράγματα

Ας επιστρέψουμε τώρα στο ζευγάρι των αντικρουόμενων αντιλήψεων με τις οποίες ξεκινήσαμε, δηλαδή με τη συλλογή και την παραγωγή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το βασικό νόημα της παραγωγής στην εποχή της κατασκευής είναι αυτό της δημιουργίας πραγμάτων, η κατασκευή τεχνητών αντικειμένων, με την επαναδιευθέτηση, τη συγκέντρωση και το μετασχηματισμό των πρώτων υλών, που παρέχει η φύση. Προσδιορισμένη σε αντίθεση με την παραγωγή, η συλλογή έρχεται να δηλώσει την εύρεση πραγμάτων: τη συγκέντρωση των προμηθειών κάποιου, σα να ήταν έτοιμες από το περιβάλλον. Αλλά πώς μπορούμε να «φτιάξουμε» ένα γουρούνι, μια γλυκοπατάτα ή έναν καρπό ή κεχρί; Και πώς, για αυτό το λόγο, μπορούν τέτοια πράγματα να φτιαχτούν εκ των προτέρων;

Πιστεύω ότι αυτή η σύγχρονη έμφαση στην παραγωγή, όταν αναλογιζόμαστε την ειδική σημασία που τείνει να ενσωματωθεί στην αποκαλούμενη «τεχνητή επιλογή» φυτών και ζώων ως το κλειδί για το κριτήριο της διάκρισης της τροφοπαραγωγής από την τροφοσυλλογή και γι’ αυτό τον προσδιορισμό του σημείου μετάβασης από το κυνήγι και τη συλλογή στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Εκτός από τη σύγχρονη βιοτεχνολογία και τη γενετική μηχανική, δεν είναι κυριολεκτικά δυνατό να «δημιουργήσουμε» ένα ζώο ή φυτό, με την έννοια της κατασκευής τους σε φωτογραφική ανατύπωση ή ανθρώπινο σχέδιο. Αυτό που, ωστόσο, κάποιος μπορεί να κάνει είναι να απομονώσει έναν αναπαραγόμενο πληθυσμό, μέσα στον οποίο τα άτομα για αναπαραγωγή επιλέγονται στον βαθμό από τον οποίο συμμορφώνονται σε έναν ιδανικό τύπο. Πράγματι, είναι μόνο από αναφορά σε ένα τέτοιο ιδανικό, που περιορίζεται μέσα στις συλλογικές αναπαραστάσεις της ανθρώπινης κοινότητας, που μπορούμε λογικά να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στην τεχνητή και στη φυσική επιλογή (Ingold 1994: 5-6). Αυτός ίσως είναι ο λόγος που η έννοια της εξημέρωσης κατέληξε να είναι τόσο στενά δεμένη με αυτή της αναπαραγωγής: είναι το πιο κοντινό πράγμα με τη διαμόρφωση των μορφών των φυτών και των ζώων σε ένα προκαθορισμένο σχέδιο. Κι αυτός, με τη σειρά του, είναι ο λόγος που οι προϊστορικοί αρχαιολόγοι οι οποίοι διερευνούσαν τις απαρχές της τροφοπαραγωγής, είχαν την τάση να αναζητούν στοιχεία για τη μορφολογική διάσταση των ειδών των φυτών ή των ζώων, αναζητώντας την αρχική τους «άγρια» μορφή, ως απόδειξη ότι η παραγωγή εξελισσόταν.

Κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες ή κτηνοτρόφοι-γεωργοί; (μέρος Β΄)

Καλλιεργώντας φυτά και µεγαλώνοντας ζώα: µια ανθρωπολογική προοπτική της εξηµέρωσης (Growing plants and raising animals: an anthropological perspective on domestication)

Μια ενδιαφέρουσα άποψη του ανθρωπολόγου Tim Ingold

 Εισαγωγή:

Στα εθνογραφικά παραδείγματα φαίνεται ακόμη πιο ξεκάθαρα αυτό που παρουσιάστηκε στο πρώτο μέρος, ότι δηλαδή οι σχέσεις με τη γη και το περιβάλλον δεν είναι ούτε δεδομένες ούτε μονοδιάστατες, όχι μόνο στις παρελθούσες κοινωνίες, αλλά και στις σύγχρονές μας. Η γη δεν είναι αγροτεμάχιο προς επένδυση, ούτε μόνο προς χρήση. Ακόμη και κοινωνίες ή κοινότητες που καλλιεργούν τη γη, δεν την αντιμετωπίζουν ως αντικείμενο που τεμαχίζεται, αγοράζεται, πωλείται και απλώς παράγει. Δεν είναι εν ολίγοις αντικείμενο εκμετάλλευσης, αλλά μια οντότητα, που προσφέρει όσο αυτή θέλει, μια παρουσία που γεννάει, μια ενότητα, που αγκαλιάζει ό,τι φιλοξενεί στα σπλάχνα της, χωρίς σχέσεις εξουσίας και υποταγής. Η γεωργία δεν συνεπάγεται σχέσεις παραγωγής, αλλά εμπεριέχει πολλές περισσότερες διαστάσεις από όσες μπορεί η σύγχρονη δυτική σκέψη να φανταστεί. Δεν περιορίζεται επίσης στην «απελευθέρωση» των ζώων, αλλά στην αμοιβαία και καθολική συνύπαρξη, όπου η ζωή και ο θάνατος είναι ένας αέναος κύκλος. Αντιμετωπίζουμε με μεγαλύτερη ισότητα κάθε πλάσμα, όταν αντιλαμβανόμαστε πως κι εμείς είμαστε μια αλυσίδα στον κύκλο της ζωής κι όχι η κορυφή μιας τροφικής πυραμίδας.

Κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες ή κτηνοτρόφοι-γεωργοί; (μέρος Α΄)

Εισαγωγή

Έχοντας συζητήσει κατά καιρούς τα ζητήματα της μετάβασης από την τροφοσυλλογή και το κυνήγι στη γεωργία και λαμβάνοντας, βεβαίως, υπ’ όψιν ότι το ζήτημα είναι ανεξάντλητο, επιλέξαμε να μεταφράσουμε το παρακάτω κείμενο. Ας αναφερθεί, πρωτίστως, ότι η επιλογή τού εν λόγω κειμένου επ’ ουδενί έγινε για λόγους ταύτισης ιδεών με τον γράφοντα ή έστω ευρείας συμφωνίας απόψεων, αλλά διότι το παρόν κείμενο εξετάζει με ένα διαφορετικό τρόπο τη διάκριση ανάμεσα στους όρους «συλλογή» και «παραγωγή». Κάτι που, αν μη τι άλλο, προσφέρει σημαντικά σε μια σφαιρικότερη εξέταση τού, τρόπον τινά, «άσπονδου ζεύγους» κυνηγού-τροφοσυλλέκτη/γεωργού-κτηνοτρόφου. Επί προσθέτως δε λαμβάνει ως δεδομένο το γεγονός ότι ο άνθρωπος μεταμορφώνει τη φύση κι επιδρά σε αυτήν καθοριστικά, ούτε θεωρεί απαραίτητο ότι, άπαξ και καλλιεργήσει τη γη, την υποτάσσει. Γι’ αυτό κι αντλεί τα παραδείγματά του από λαούς διαφορετικών καταβολών, που, αν και καλλιεργούν, δεν βλέπουν τη γη μ’ επεκτατικές διαθέσεις.