Τι σχέση έχει ο Covid με την βιοποικιλότητα;

Σήμερα όλοι προσβλέπουν στην εμφάνιση ενός εμβολίου για το Coronavirus και όλες οι ελπίδες είναι στραμμένες σε μια τεχνική λύση που θα διευθετήσει όχι μόνο το πρόβλημα της νόσου, αλλά και όλα τα προβλήματα που σχετίζονται με αυτήν. Έχουν επενδυθεί δισεκατομμύρια σε φαρμακευτικά προϊόντα, εμβόλια που δεν υπάρχουν ακόμη έχουν προ-αγοραστεί και δεν λαμβάνονται δραστικά μέτρα περιορισμού ελπίζοντας ότι το εμβόλιο θα εμφανιστεί το συντομότερο δυνατό. Όλα έτσι ώστε η παλιά κανονικότητα να επιστρέψει, η οικονομία να ανακάμψει και να προσποιηθούμε ότι δεν συνέβη τίποτα.

Αυτός ο τρόπος σκέψης και πράξης προέρχεται κατά πολύ από το παράδειγμα της νεωτερικότητας, όπου το άθροισμα της επιστήμης και της τεχνολογίας, της τεχνο-επιστήμης, δημιουργεί έναν ορίζοντα ελπίδας εν όψει οποιασδήποτε καταστροφής, όποια κι αν είναι. Δεν έχει σημασία αν υπάρχει αύξηση στα ακραία κλιματικά φαινόμενα, εάν η ανισότητα αυξάνεται ή εάν οι ολοκληρωτικές μορφές διακυβέρνησης αυξάνονται. Η επιστήμη και η τεχνολογία θα προσφέρουν μια λύση αργά ή γρήγορα, μας λένε. Στην πραγματικότητα, δεν είναι εγγενές πρόβλημα της επιστήμης ή της τεχνολογίας, το πρόβλημα είναι η ίδια η οικονομική ανάπτυξη και η περιβαλλοντική και κοινωνική καταστροφή που προκαλεί και έτσι προσποιούμαστε ότι όλα τα προβλήματα επιλύονται χρησιμοποιώντας νέες τεχνολογίες. Το μόνο πράγμα που λύνει αυτή η ιδέα, είναι η διατήρηση των ποσοστών κέρδους των εταιρειών που κυριαρχούν σήμερα στην αγορά, όπως η Amazon, το Facebook, η Microsoft κ.λπ.

Βιοποικιλότητα και Μολυσματικές Ασθένειες

Σε ένα πρόσφατο τεύχος του περιοδικού Nature, ερευνητές από τη Βρετανία και τις ΗΠΑ επιχειρηματολόγησαν για το ότι, αντίθετα με ό,τι θα πίστευε κανείς, η διάβρωση της βιοποικιλότητας δε μειώνει τους κινδύνους από μολυσματικές ασθένειες. Τουλάχιστον για κάποιες απ’ αυτές, όπως η ελονοσία, ο πυρετός του Νείλου, η Μπορελλίωση (Νόσος του Λάιμ) και διάφοροι τύποι αιμορραγικού πυρετού, η αναστροφή είναι αληθινή. Το ίδιο ισχύει και για άλλες ασθένειες που επηρεάζουν ζώα και φυτά.

Ενώ η μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού θηλαστικών, ερπετών, αμφίβιων, ψαριών και ασπόνδυλων μετά το το 1970 φτάνει το 30%, τα τελευταία 60 χρόνια έχουν ταξινομηθεί πάνω από τρεις εκατοντάδες νέες μολυσματικές ασθένειες. Στο τεύχος αυτό, ερευνητές συμπεριέλαβαν αυτές που προκαλούνται από σταφυλόκοκκο ανθεκτικό στα αντιβιοτικά, τις προ-υπάρχουσες συνθήκες που μεταδίδονται επίσης στους ανθρώπους (τον ιό του AIDS και κάποιο συγκεκριμένο οξύ αναπνευστικό σύνδρομο) και άλλες που έχουν επεκταθεί σημαντικά στη γεωγραφική περιοχή (αφρικανικής και ασιατικής προέλευσης ασθένειες άγνωστες έως τώρα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ).

Μια μηχανική σύνδεση μεταξύ των δύο φαινομένων θα ήταν απλοϊκή, αφού η μετάδοση μιας ασθένειας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Μαζί με τους παθογενείς (ιοί, βακτήρια, παράσιτα) πρέπει να συμπεριλαμβάνονται οι φορείς (ακάρεα, ψείρες, κουνούπια, μερικά πουλιά και θηλαστικά…) και το περιβάλλον. Ένα από τα παραδείγματα της φύσης, ένα από τα ακάρεα που μεταδίδουν τη Νόσο του Λάιμ, μερικές φορές θανατηφόρα, αναγνωρίστηκαν αρχικά στις ΗΠΑ. Οι ψείρες τρέφονται από το αίμα τόσο των ασπροπόδαρων ποντικιών δίδελφυς (opossum), το μόνο επιζώντα μαρσιποφόρο εκτός Αυστραλίας. Οι πληθυσμοί των μαρσιποφόρων, που πολύ σπάνια κουβαλάνε το προσβάλλον βακτήριο, έδρασαν σαν «ρυθμιστικά είδη» μέχρι που η καταστροφή των δασών άφησε ανοιχτό το πεδίο στα ποντίκια, αποκαλούμενα ως «τεράστια δεξαμενή βακτηρίων». Επίσης στις ΗΠΑ, πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι περιπτώσεις εγκεφαλίτιδας που προκλήθηκε από τον ιό του Δυτικού Νείλου (που μεταφέρθηκε από κουνούπια, αλλά «φιλοξενήθηκε» από μερικά σπουργίτια) είναι οξύτερες εκεί που η ποικιλία των πουλιών ελαττώνεται. Η απώλεια βιοποικιλότητας επηρεάζει τα αρπακτικά και τους ανταγωνιστές των φορέων παθογόνων ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη και διάδοση. Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρήθηκαν πολύ ανθεκτικά είδη, ικανά να προσαρμοστούν στην περιβαλλοντική υποβάθμιση, που είναι (ή γίνονται;) ακόμα και οι μεγαλύτεροι φορείς παθογόνων.

Οι επιβλαβείς συνέπειες της σταδιακής διάβρωσης της βιοποικιλότητας ενισχύονται μετά από την επικάλυψη άλλων παραγόντων (αύξηση του πληθυσμού, ανεπτυγμένο εμπόριο, καλλιέργειες, παγκόσμια υπερθέρμανση) που τροποποιούν τη γεωγραφική κατανομή των ειδών που μεταφέρουν μολυσματικές ασθένειες.

 Gianni Sartori

(από το περιοδικό Rivista Anarchica, τ. Απριλίου 2011)