Αμφίπολη: Αρχαιολογία και Εξουσία

Όταν τον περασμένο Αύγουστο πληροφορηθήκαμε την επίσκεψη του πρωθυπουργού στον αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης, φάνηκε μια διαφορετική προσέγγιση της διαχειριστικής εξουσίας πάνω σε ζητήματα που άπτονται της αρχαιολογίας. Και αυτό, διότι στον ελλαδικό χώρο μέχρι σήμερα, οι ανασκαφές δεν είχαν αρκετή δημοσιότητα με πρωτοσέλιδα, καθημερινές αναφορές στις εφημερίδες, στους ιστοτόπους και στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων. Με το πέρας των ανασκαφών ξεκινούσε το «εθνικό αφήγημα» και το «μεγαλειώδες των ελλήνων». Στην παρούσα ανασκαφή ταιριάζει, πιστεύουμε, η παροιμία «ακόμη δεν τον είδαμε, Γιάννη (Αλέκο!) τον εβγάλαμε». Δεν εννοούμε ασφαλώς ότι σε προγενέστερες ανασκαφές δεν υπήρξε δημοσιότητα, αλλά ότι στην παρούσα η ένταση της δημοσιότητας και η επίσκεψη του πρωθυπουργού σηματοδοτεί την έναρξη μιας διαφορετικής επικοινωνιακής διαχείρισης τέτοιων γεγονότων.

Η αρχαιολογία του μέλλοντος

Ένα ίσως σύνηθες, αλλά και μάλλον ενδιαφέρον παιχνίδι είναι να διερωτάται κανείς με τι θα ασχολούνταν άραγε οι ιστορικοί του μέλλοντος; Τι είναι αυτό που θα διασωζόταν από την δική μας εποχή; Ποια απ’ αυτές τις εκατομμύρια λέξεις θα επιζούσε; Ποιο καθημερινό μας αντικείμενο; Ποια από απ’ όλες αυτές τις νευρωνικές συνάψεις θα γινόταν αιώνια;

Από την άλλη, βέβαια, εξ ίσου διασκεδαστικό είναι να φανταστεί κανείς ποια είναι τα κατάλοιπα του παρελθόντος που διασώθηκαν ως εμάς. Τι περιέχουν τα μουσεία; Αντικείμενα καθημερινής χρήσης ή τα καλά σερβίτσια των αρχαίων λαών, θρησκευτικά αντικείμενα και μερικά έργα τέχνης, όπλα και νεκρικά κτερίσματα (αντικείμενα που συνόδευαν τους νεκρούς στην τελευταία κατοικία τους, όπως νόμιζαν[1]). Από την άλλη, ποιες είναι οι λέξεις που διασώθηκαν; Συνήθως μεγάλα έπη, που αναφέρονται σε ηρωικές εποχές και μάχες, παλιοί πίνακες υπολογισμού χρεών, κατάλογοι πολιτών, μερικά ποιήματα και φιλοσοφικά κείμενα, ρητορικοί λόγοι (δηλαδή οι λόγοι που εκφωνούσαν στο δικαστήριο οι δικηγόροι της εποχής) και βέβαια ιστορικά πονήματα.

Φοβού τον πολιτισμό και δώρα φέροντα!

«Απλή ήταν η καλύβα μου, από σημύδα

Καθαρό ήταν το νερό που έπινα

Γρήγορο ήταν το κανό που με μετέφερε

Ίσο ήταν το βέλος που με προστάτευε

Από κυνήγι ήταν το κρέας που έτρωγα

Γλυκός ήταν ο χυμός των δέντρων

Δυνατά ήταν τα βότανα που με γιάτρευαν

Μεγάλη ήταν η μητέρα μου, η Γη»

Ντιουκ Ρέντμπερντ

Οι επιστήμες της αρχαιολογίας και της πολιτισμικής ανθρωπολογίας ακολούθησαν για πολλά χρόνια δύο μεγάλες τάσεις, που διαμορφώθηκαν με βάση τις θεωρίες της εξέλιξης και της διάδοσης. Με δύο λόγια, υποστήριζαν ότι κάθε πολιτισμός αργά ή γρήγορα θα έπρεπε να ακολουθήσει το μονοπάτι της προόδου, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από τον δυτικό πολιτισμό. Κάθε κοινωνία, αν θέλει να λέγεται αναπτυγμένη, θα πρέπει να ακολουθήσει τις εξελιγμένες κοινωνίες, ώστε να μάθει από αυτές την έννοια του πολιτισμού και να προχωρήσει γραμμικά σε ένα επόμενο στάδιο. Οπότε, η θεωρία της εξέλιξης θέτει έναν πολιτισμό ως παράδειγμα για τους άλλους, στο οποίο αργά ή γρήγορα θα πρέπει να φτάσουν, ακολουθώντας τα χνάρια του. Η θεωρία της διάδοσης από την άλλη αναγνωρίζει ένα κέντρο πολιτισμού, από το οποίο διασπείρεται αυτός και στους υπόλοιπους λαούς, κάτι σαν το άγιο φως της εξέλιξης εν ολίγοις.