του HUGO GROTIUS
Εισαγωγή-Μετάφραση:
Φωτεινή-Ηλέκτρα Χριστακοπούλου
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΡΩΜΗ
2020
Σελ. 210
«ΜΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΙΔΡΥΕΤΑΙ ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ ένας νομικός κλάδος του Διεθνούς Δικαίου, το Δίκαιο της Θάλασσας. Υπήρχαν και προηγουμένως κωδικοποιημένες απόπειρες περιγραφικού χαρακτήρα, που όμως δεν συνιστούσαν μια συμπαγή θεωρία, η οποία μπορεί να αναλύσει διεξοδικά τις έννοιες που εμπλέκονται σε αυτόν τον νομικό τομέα. Η έννοια της θάλασσας ως ενός από τα στοιχεία της βιόσφαιρας συνδέεται άρρηκτα με τις αξιώσεις κυριαρχίας των όντων που ζουν εντός της. Ο Γκρότιους εγκαθιδρύει σε ένα κείμενο πολεμικής, όλες τις μοντέρνες θεμελιώδεις έννοιες του Δικαίου της Θάλασσας που βρίσκονται στις σημερινές επεξεργασίες των Διεθνών Οργανισμών, οι οποίες ξεκίνησαν μετά από αιώνες, κυρίως τα τελευταία 70 χρόνια, ιδιαίτερα μετά την τραγική εμπειρία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι έννοιες της ιδιοκτησίας, της κυριαρχίας, της κοινοχρηστίας, της οικονομικής δραστηριότητας του διεθνούς εμπορίου, της ελεύθερης επικοινωνίας, της σχέσης πολυεθνικών επιχειρήσεων με τα κράτη, τίθενται με ιστορικό και αναλυτικό τρόπο από τον συγγραφέα, καθιστώντας την Ελεύθερη Θάλασσα ένα από τα θεμελιώδη και διαχρονικά κείμενα του παγκόσμιου πολιτισμού. Ο «Πόλεμος των Βιβλίων» ξεκινά επίσης με αυτό το βιβλίο: με αυτήν τη φράση περιγράφεται το φαινόμενο που επακολούθησε την έκδοση του παρόντος βιβλίου στις βασιλικές και αυτοκρατορικές αυλές της Ευρώπης, όπως θα δούμε, όπου οι ηγεμόνες ανέθεταν σε νομικούς τη συγγραφή απαντητικών πραγματειών στην επιχειρηματολογία του Γκρότιους. Όμως μόνο η Ελεύθερη Θάλασσα του Γκρότιους επέπλευσε μέχρι σήμερα σε σχέση με τα άλλα βιβλία. Μέσα από αυτή τη θεωρητική παραγωγή και τις σχολές σκέψης που αναδείχθηκαν ανά τους αιώνες, οι αναλυτικοσυνθετικοί άξονες της νομικής θεωρίας του Δικαίου της Θάλασσας που εισήγαγε ο Γκρότιους, παραμένουν μέχρι σήμερα». (Από την Εισαγωγή της έκδοσης)
Κατά τις πρώτες πρωινές ώρες της 25ης Φεβρουαρίου 1603 το θηριώδες για τα δεδομένα της εποχής πορτογαλικό πλοίο Santa Catarina σχήματος U, που χρησιμοποιούνταν από τους πορτογάλους κατακτητές επί τρεις αιώνες για υπερπόντια ταξίδια και ενώ βρίσκεται αγκυροβολημένο στον κόλπο της Σιγκαπούρης, δέχεται αιφνιδιαστική επίθεση από τρία άγνωστα πλοία. Η μάχη διαρκεί μέχρι το απόγευμα της ιδίας ημέρας, οπότε και με εντολή του πορτογάλου πλοιάρχου Σεμπαστιάνο Σερράο παραδίνεται στον ολλανδό ναύαρχο, που ηγείται της επίθεσης, τον Γιάκουμπ φον Χέιμσκεερκ. Το πορτογαλικό πλοίο, στο οποίο επέβαιναν εκτός από τους 1.000 στρατιώτες, ναύτες, γυναίκες, παιδιά και ιθαγενείς, που επρόκειτο να πωληθούν ως σκλάβοι, μεταφέρεται ως πολεμική λεία μετά από έναν χρόνο στο λιμάνι του Άμστερνταμ.
Για λογαριασμό τίνος, όμως, καταλήφθηκε το Santa Catatrina; Ο ολλανδός ναύαρχος δρούσε για λογαριασμό της νεοσυσταθείσας Ολλανδικής Ενωμένης Εταιρείας (Verenigde Oost-Indische Compagnie ή VOC, 1602-1799), η οποία ιδρύθηκε συγκεκριμένα το 1602 με απόφαση του Κοινοβουλίου των Κάτω Χωρών, με σκοπό την 20ετή παραχώρηση του εμπορίου της Ασίας. Η VOC μαζί με την αντίστοιχη Βρετανική, είναι καταγεγραμμένη ανάμεσα στις πρώτες πολυεθνικές εταιρείες και η πρώτη που εξέδωσε μετοχές, ενώ πέραν των εμπορικών της δραστηριοτήτων, εξερεύνησε νέες και αχαρτογράφητες περιοχές, τις οποίες και κατέκτησε. Οι Ολλανδοί ήταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι, που αντίκρισαν την Αυστραλία (Νέα Ολλανδία) και επιχείρησαν να την χαρτογραφήσουν. Το 1603 η VOC εγκατέστησε το πρώτο της εμπορικό γραφείο στην Ινδονησία στην πόλη Μπάντεν, και το 1611 στην Τζακάρτα, ενώ ο σφοδρός ανταγωνισμός με τους Βρετανούς –και οι εχθροπραξίες– διήρκεσε πολλές δεκαετίες, χωρίς, όμως, να αποκλείει ορισμένες συμφωνίες συνεργασίας με σκοπό την από κοινού αντιμετώπιση των Πορτογάλων και των Ισπανών.
Η VOC το 1652 ιδρύει στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας (Νότια Αφρική) το Κέηπ Τάουν, την σημαντικότερη αποικία Ευρωπαίων στην περιοχή, ενώ μέχρι το 1663 οι Ολλανδοί εκδιώκουν τους Πορτογάλους από τα σημαντικότερα λιμάνια της Ινδονησίας και της Ινδίας, με την Εταιρεία να εγκαθιστά εμπορικά γραφεία στην Περσία, την Βεγγάλη, στην Μαλάκκα και στην Φορμόζα (Ταϊβάν).
Οι αποικίες και οι εμπορικοί δρόμοι στον Ινδικό και Ειρηνικό Ωκεανό
Μέχρι το 1669 και προτού αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση της παρακμής της (ο τέταρτος αγγλο-ολλανδικός πόλεμος διήρκεσε από το 1780 μέχρι το 1784 και οδήγησε την VOC στη χρεοκοπία το 1799), η VOC ήταν η πλουσιότερη ιδιωτική εταιρεία στον κόσμου με περισσότερα από 150 εμπορικά πλοία, 40 πολεμικά πλοία, 50.000 εργαζόμενους, έναν ιδιωτικό στρατό 10.000 στρατιωτών, και κέρδη 40% επί των αρχικών επενδύσεων.
Μετά απ’ αυτήν την μικρή, αλλά απαραίτητη παρένθεση, επιστρέφουμε στην κατάληψη, την αρπαγή και την κατοχή του Santa Catarina και του φορτίου του, καθώς εδώ αρχίζουν και τα νομικά προβλήματα. Αφού, λοιπόν, ο ολλανδός ναύαρχος δεν κρατά στα χέρια του «εντολή ιδιωτικοποίησης» από κράτος, τότε σαφώς έχουμε μπροστά μας ένα ιδιώτη εν προκειμένω να επιτίθεται σε πλοίο ξένου κράτους χωρίς εξουσιοδότηση, δηλαδή έχουμε μια πράξη πειρατείας. Ο ολλανδός ναύαρχος, όμως, δεν ιδιοποιείται τα λάφυρα, αλλά οδηγεί, όπως είπαμε, το πορτογαλικό καράβι στο λιμάνι του Άμστερνταμ δρώντας ως πειθαρχημένος υπάλληλος της πολυεθνικής εταιρείας VOC.
Οι διευθυντές της εταιρείας αντιλαμβάνονται, ότι οι περιστάσεις απαιτούν άμεσα νομική αιτιολόγηση εν όψει διαπραγματεύσεων με Ισπανούς και Πορτογάλους, όσον αφορά την απαίτηση για επιστροφή του φορτίου του, η αξία του οποίου ανέρχεται σε τρία εκατομμύρια Ολλανδικά φιορίνια ή 300.000 βρετανικές λίρες (τόσα ήταν τα ετήσια έσοδα μιας χώρας όπως η Αγγλία) και για τον σκοπό αυτό απευθύνονται στον νεαρό μόλις 21 ετών νομικό τους σύμβουλο Ούγκο Γκρότιους.
Ο Ούγκο Γκρότιους αφιερώνει δύο έτη στην συγγραφή της εργασίας που έχει αναλάβει, για να αποδείξει ότι μια υπερεθνική εταιρεία μπορεί να διεξάγει «δίκαιο» πόλεμο κατά ενός κράτους και αντί ενός μικρού φυλλαδίου που περίμεναν οι εντολείς τους παραδίδει μια ογκώδη πραγματεία 500 σελίδων με τίτλο Περί του Δικαίου της Λείας (De Jure Praedae), η οποία συνήθως αναφέρεται και ως Περί του Δικαίου του Λαφύρου και της Λείας.
Την ίδια ώρα οι μάχες ανάμεσα στις αγωνιζόμενες Ενωμένες Ολλανδικές Επαρχίες και στους Αψβούργους μαίνονταν σε ξηρά και θάλασσα, ενώ δεν άργησε να έλθει και η ώρα των διαπραγματεύσεων Ολλανδών και Ισπανών, διαπραγματεύσεις που εκκινούν το 1607 για να καταλήξουν δύο χρόνια αργότερα στην υπογραφή μιας Δωδεκαετούς Ανακωχής. Για λόγους τακτικής οι διευθυντές της VOC δεν προχωρούν άμεσα στην έκδοση της πραγματείας του Γκρότιους Περί του Δικαίου της Λείας.
Στην εξαιρετική εισαγωγή της έκδοσης περιγράφονται με γλαφυρό τρόπο οι πυρετώδεις διαπραγματεύσεις, που συνεχίζονταν, αλλά και ο καθοριστικός συμβουλευτικός ρόλος του Γκρότιους σ’ αυτές και η περιπετειώδης τελικά έκδοση της Ελεύθερης Θάλασσας: «Κατά την άποψή του, μια εταιρεία ιδιωτών εμπόρων όπως η VOC μπορούσε να πλήξει κάθε υπήκοο του Φιλίππου Γ´, έμπορο ή στρατιώτη, για βλάβες που είχε προκαλέσει. Η έννοια της βλάβης ήταν πολύ ευρεία: εκτός από την απώλεια ζωής και υπαρχόντων, συμπεριελάμβανε και την παραβίαση φυσικών δικαιωμάτων, όπως την ελευθερία εμπορίου και ναυσιπλοΐας. Οι επανορθώσεις συνίσταντο από ένα δριμύ χτύπημα στον αντίπαλο και εγκληματία, που ήταν η εκστρατεία ιδιωτικοποίησης μέσω «κουρσέματος» στις Ανατολικές Ινδίες».
Ο Γκρότιους προχωρεί με το έργο του στην ιστορική αποσύνδεση του φυσικού δικαίου από τις μέχρι τότε μεταφυσικές μεταβολές του, αλλά με μια «λεπτομέρεια». Η κατάληψη του Santa Catarina θεμελιώνεται σε δυο βασικούς πρωταρχικούς νόμους, την αυτοάμυνα και την αυτοσυντήρηση, όμως, όσον αφορά. λόγου χάριν, την αυτοσυντήρηση, σύμφωνα με τον Γκρότιους όσα αποκτούνται και διατηρούνται από τα πρόσωπα για την διαιώνιση του βίου έχουν μεν δοθεί ως δώρα του «Δημιουργού», αλλά συλλογικά και όχι εξατομικευμένα. «Το σημαντικότερο στοιχείο», όπως τονίζεται στην Εισαγωγή, «από θεωρητικής άποψης είναι ότι βρισκόμαστε ιστορικά στην προ της Συνθήκης της Βεστφαλίας περίοδο, όπου δεν υπάρχουν εθνικά κράτη με την σύγχρονη έννοια και η οιονεί κρατική υπόσταση των Ολλανδικών Επαρχιών (που έχουν επαναστατήσει ζητώντας την ανεξαρτησία τους) διαπλέκεται με την δράση μιας υπερεθνικής και μετέπειτα πολυεθνικής εταιρείας όπως η VOC. Επί πλέον, η δράση της υπερεθνικής φαίνεται ότι δρα ως καταλύτης στην εξέλιξη των γεγονότων που θα οδηγήσουν στη Συνθήκη της Βεστφαλίας, αλλά πρωτίστως στην εγκαθίδρυση του Δικαίου της Θάλασσας».
Ο Γκρότιους ενσαρκώνει την Αναγέννηση στο Διεθνές Δίκαιο, βασιζόμενος στο φυσικό δίκαιο, όχι, όμως, πλέον σαν έκφραση του θεϊκού νόμου, παρά σαν μετουσίωση του οικουμενικού λόγου. Δέχεται τον θεό ως δημιουργό της φύσης, αλλά, όπως ισχυρίζεται, το φυσικό δίκαιο δεν συνάγεται άμεσα από την δική του θέληση παρά από την ίδια την λογική της δημιουργίας του. Η πλέον διάσημη από τις αρχές του Γκρότιους είναι η «pacta sunt servanda», δηλαδή η αρχή της τήρησης του περιεχομένου των συνθηκών, ενώ οι οικουμενικές αρχές πάνω στις οποίες στήριξε την θεωρητική του σύλληψη είναι ο σεβασμός της ιδιοκτησίας των άλλων, η απόδοση του κέρδους που προέρχεται από την εκμετάλλευση της, η αποζημίωση και η αναγνώριση της αναγκαιότητας της τιμωρίας για κάποιες παραβάσεις, όλες γνωστές στην εποχή μας ως θεμελιώδεις νόμοι κάθε καπιταλιστικής κοινωνίας, που όμως δεν ανήκουν πλέον στο χώρο του φυσικού δικαίου.
Κλείνοντας, παραθέτουμε ένα απόσπασμα από το έργο του Γκρότιους Mare Liberum και συγκεκριμένα εκείνο με το οποίο ξεκινά την συγκεκριμένη πραγματεία.
«Η ΠΛΑΝΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΠΑΛΙΑ ΟΣΟ ΚΑΙ ΑΠΕΧΘΗΣ και σύμφωνα μ’ αυτήν πολλοί άνθρωποι, ιδιαίτερα εκείνοι που με τον πλούτο και την ισχύ τους ασκούν τη μέγιστη επιρροή, πείθουν τους εαυτούς τους, ή όπως μάλλον πιστεύω, προσπαθούν να πείσουν τους εαυτούς τους ότι το δίκαιο και το άδικο δε διακρίνονται μεταξύ τους εκ φύσεως, αλλά κατά κάποιον τρόπο απλό από την γνώμη και την εθιμική συνήθεια της ανθρωπότητας. Κατά συνέπεια αυτοί οι άνθρωποι νομίζουν ότι τόσο οι νόμοι όσο και η φαινομενική ισότητα έναντι του νόμου επινοήθηκαν για τον αποκλειστικό σκοπό της καταστολής των διχονοιών και των εξεγέρσεων εκείνων των προσώπων που γεννήθηκαν σε μια κατώτερη κοινωνική θέση, επιβεβαιώνοντας εν τω μεταξύ ότι όντας αυτοί οι ίδιοι τοποθετημένοι σε μια ανώτερη κοινωνική θέση, θα πρέπει να απονέμουν όλη τη δικαιοσύνη κατά πως ευαρεσκούνται και ότι θα πρέπει να μπαίνει φραγμός στο κέφι τους μονάχα από το ότι πιστεύουν οι ίδιοι ότι είναι πρόσφορο. Τούτη η γνώμη, καθώς είναι προφανώς ανόητη και αφύσικη, έχει αποκτήσει αξιοσημείωτη πέραση· αυτό όμως δε θα έπρεπε να εκπλήσσει για κανέναν λόγο, καθόσον θα πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν όχι μόνο τα κοινά ελαττώματα της ανθρώπινης φυλής (με τα οποία επιδιώκουμε όχι μόνο ακολασίες και ακολουθούμε τους προμηθευτές τους) αλλά και οι πανουργίες των κολάκων στους οποίους είναι πάντοτε εκτεθειμένη η εξουσία».
Η έκδοση, εκτός των άλλων, περιλαμβάνει την πραγματεία και στην λατινική γλώσσα.
Συσπείρωση Αναρχικών
Anarchy press gr 