Από τον περίσσιο θαυμασμό που ανέκαθεν προκαλούσαν στους ανθρώπους τα κητώδη, μέχρι την εκμετάλλευσή τους σαν ένα ακόμη είδος ζωντανού εμπορεύματος, μεσολάβησαν αιώνες και πληθώρα ανθρώπινων πολιτισμών. Η πρώτη ανθρώπινη απόπειρα, ώστε να εκτεθούν αιχμάλωτα δελφίνια με σκοπό τη διασκέδαση του εκάστοτε κοινού, έγινε στον Άγιο Αυγουστίνο της Φλόριντα, το 1938. Η μόδα των δελφιναρίων εξαπλώθηκε γρήγορα μετά από την μεγάλη επιτυχία της τηλεοπτικής σειράς «Φλίππερ» που παρουσιαζόταν στην Αμερική, κατά την δεκαετία ’60-70. Το θλιβερό παρασκήνιο στην ιστορία της αιχμαλωσίας τους αποκαλύπτεται είτε μέσω ντοκιμαντέρ είτε μέσα από κάποιες απόπειρες δημοσιογραφικού περιεχομένου, παρουσιάζοντας την «πτώση» τους από την ελευθερία της θάλασσας και του ωκεανού στο χλωριωμένο νερό της πισίνας, και την έκπτωση της ιδιαίτερα σύνθετης και εξελιγμένης τους οντότητας στο ρόλο του υπάκουου γελωτοποιού. Η ιστορία της αιχμαλωσίας τους ξεκινά από τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Ουσιαστικά πρόκειται για το χρονικό σημείο όπου οι επιχειρήσεις αυτού του είδους εξελίχθηκαν σε παγκόσμια βιομηχανία. Στο προσκήνιο της βιομηχανίας αυτής βασιλεύει η τέχνη της παραπληροφόρησης του κοινού, μέσα από καλά οργανωμένες δημόσιες σχέσεις και διαφημιστικές καμπάνιες, ενώ στο παρασκήνιο κυριαρχούν οι αρπαγές από τη θάλασσα, η παράνομη διακίνηση, η κυβερνητική διαφθορά και οι επώδυνες μεταφορές από τη μια άκρη του κόσμου στην άλλη και η ανελέητη εκμετάλλευση.
Τα δελφίνια είναι θαλάσσια καθώς και ποτάμια σαρκοφάγα θηλαστικά (τάξη Κητώδη, υπόταξη Οδοντοκητώδη) τα οποία πιστεύεται (σύμφωνα με τις υπάρχουσες γνώσεις) πως προέρχονται από θηλαστικά που ζούσαν στη στεριά πριν από περίπου 70 εκατομμύρια έτη. Εκτιμάται πως πριν από 55 εκατομμύρια έτη αυτά τα χερσαία θηλαστικά σταδιακά προσαρμόστηκαν στο υδάτινο περιβάλλον των ωκεανών. Ζουν σε ομάδες που τα μέλη τους αριθμούν σε δεκάδες ή και εκατοντάδες. Οι μεγάλες ομάδες ονομάζονται «αγέλες» και «κοπάδια» και σε αυτές μπορούν να συνυπάρχουν περισσότερα του ενός είδη δελφινιών. Η ιεραρχική δομή μιας ομάδας έχει ως κορυφή της ένα αρσενικό, ενώ από τα υπάρχοντα θηλυκά ένα αναλαμβάνει κυρίαρχο ρόλο. Τα μέλη των ομάδων δομούν ισχυρούς δεσμούς, εκδηλώνουν αλτρουιστική συμπεριφορά και βοηθούν όσα μέλη είναι τραυματισμένα ή άρρωστα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, βοηθούν και φάλαινες, που έχουν χάσει τον προσανατολισμό τους σε ρηχά νερά, να κατευθυνθούν και πάλι προς τα «ανοιχτά». Το παιχνίδι είναι η αγαπημένη ενασχόληση των δελφινιών κάθε ηλικίας και περνούν τον περισσότερο χρόνο τους με αυτό. Παίζουν μεταξύ τους, ή με αντικείμενα που βρίσκουν στη θάλασσα, ενώ άλλες φορές παίζουν με μικρά ψάρια, με θαλάσσιες χελώνες, με σουπιές ή και με πτηνά. Δείχνουν ιδιαίτερη συμπάθεια, έλξη και περιέργεια προς τον άνθρωπο και υπάρχουν πάμπολλα καταγεγραμμένα περιστατικά στα οποία τα δελφίνια έχουν σώσει ανθρώπους από πνιγμό και από καρχαρίες.
Τα δελφίνια, κατά τις αρχαίες παραδόσεις των λαών, συχνά αναφέρονται ως «αδελφοί του ανθρώπου», ενώ η λατρεία τους ανάγεται στην πανάρχαια εποχή των μητριαρχικών κοινωνιών και τη λατρεία της Μητέρας Γης. Αξίζει να επισημανθεί ότι η ετυμολογία της λέξεως «δελφίνι» προέρχεται από την ελληνική λέξη «δελφύς» που σημαίνει «μήτρα». Στον ελλαδικό χώρο, από τις χαρακτηριστικότερες παραστάσεις δελφινιών είναι εκείνες που συναντάμε στα έργα τέχνης του μινωικού πολιτισμού στην Κρήτη, ενώ απεικονίσεις τους έχουν ανακαλυφθεί και σε αρχαία αγγεία στη Θήρα, καθώς και σε αρχαία νομίσματα, γεγονός που μαρτυρά την αρχέγονη ανθρώπινη επαφή με το συγκεκριμένο είδος θηλαστικού.
Επίσης, πηγές αναφέρονται στο γεγονός ότι ο Αριστοτέλης είχε μελετήσει τα δελφίνια και ότι ο Πυθαγόρας είχε πειραματιστεί με τους μελωδικούς ήχους που αυτά παράγουν και το πώς αυτοί επιδρούν πάνω στον άνθρωπο. Ενδεικτική του σεβασμού για τα δελφίνια είναι η αναφορά που έκανε στα γραπτά του ο Έλληνας ποιητής Οππιανός από την Κιλικία, κατά τον 2ο μ.Χ αιώνα: «Τίποτα πιο θεϊκό από τα δελφίνια δεν έχει ακόμη δημιουργηθεί, γιατί αλήθεια κάποτε ήταν άνθρωποι και ζούσαν στις πόλεις μαζί με τους θνητούς. Αντάλλαξαν, όμως, τη στεριά για τη θάλασσα και έλαβαν τη μορφή ψαριών. Και έως και σήμερα, το ενάρετο πνεύμα του ανθρώπου που ενυπάρχει σε αυτά, προστατεύει την ανθρώπινη σκέψη και τα ανθρώπινα έργα».
Σύμφωνα με έναν μύθο, κάποτε ο θεός Απόλλωνας είδε από μακριά ένα καράβι με ναύτες κρητικούς. Μεταμορφώθηκε σε δελφίνι, πλησίασε το πλοίο και με τη βοήθεια των κυμάτων πήδηξε στο κατάστρωμά του. Στη συνέχεια ο θεός οδήγησε το πλοίο με ασφάλεια στη στεριά και με τη βοήθεια αυτών των ναυτικών ίδρυσε το μαντείο των Δελφών. Σε έναν άλλο μύθο, ο μουσικός και ποιητής Αρίωνας από τη Λέσβο, γυρνώντας από έναν διαγωνισμό μουσικής στην Ιταλία, οι ναύτες θέλησαν να τον ληστέψουν και τον πέταξαν στη θάλασσα. Τότε εμφανίστηκε ένα δελφίνι που τον έσωσε από πνιγμο και τον μετέφερε ως την ακτή του Ταίναρου στο ιερό του Ποσειδώνα. Έξω από το ιερό υπήρχε μέχρι και τα ελληνιστικά χρόνια, άγαλμα του Αρίωνα καθισμένου στο δελφίνι να παίζει την λύρα του [Ηρόδοτος, Βιβλίο Κλειώ. Παυσανίας Λακωνικά και Συμπόσιο Επτά Σοφών – Ηθικά, Πλούταρχος].
Ένας άλλος μύθος αναφέρει το πως ένα δελφίνι έσωσε από πνιγμό και τον Τηλέμαχο ―γιο του πολυμήχανου Οδυσσέα– και εκείνος γεμάτος ευγνωμοσύνη χάραξε τη μορφή του δελφινιού στην ασπίδα του.
Παγκόσμιοι μύθοι και θρύλοι για τα δελφίνια γνωστοποιούν πως σε ολόκληρο τον κόσμο ο άνθρωπος και το δελφίνι είχαν αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση. Τα αρχαιότερα δείγματα τέχνης, που σχετίζονται με τα δελφίνια είναι οι βραχογραφίες των Αβορίγινων της Αυστραλίας. Για τους Αβορίγινες το δελφίνι είναι ιερό ζώο και η θανάτωσή του θεωρείται ιερόσυλη πράξη που επισύρει θεϊκή τιμωρία. Επίσης, πίστευαν ότι στις θάλασσες τα δελφίνια οδηγούν και προστατεύουν τους αδελφούς τους που επέλεξαν να ταξιδέψουν σε αυτή τη ζωή με τη μορφή ανθρώπου. Τα δελφίνια θεωρούνται από τους Αβορίγινες ως πρεσβύτεροι και σοφοί αδελφοί του ανθρώπου και πως όταν οι ίδιοι πεθαίνουν οι ψυχές τους γίνονται δελφίνια. Επιπροσθέτως, στις δοξασίες των ινδιάνων της βόρειας Αμερικής το δελφίνι θεωρείται ως ο φύλακας της «ανάσας της ζωής» και ως φορέας θεραπευτικών δυνάμεων. Οι ινδιάνοι Chumash στην Καλιφόρνια θεωρούν και αυτοί το δελφίνι ως τον αγαπημένο τους αδελφό.
Κάθε είδους τσίρκο ή ζωολογικός κήπος είναι φυλακή ζώων όπου βασανίζονται για διασκέδαση και οικονομικά οφέλη τα πλάσματα της γης. Ο τρόπος με τον οποίον οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μάθει να αγαπούν τα ζώα, τόσο τα άγρια όσο και τα εξημερωμένα, συνοδεύεται από μια τάση για οικειοποίηση και προσαρμογή στα δεδομένα της ανθρώπινης καθημερινής ζωής. Και αν κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά δύσκολο για μια αρκούδα, έναν λύκο, έναν ελέφαντα, μία τίγρη ή ένα λιοντάρι, για τα κητώδη είναι εντελώς ανέφικτο. Γενικότερα, στην προσπάθειά μας να διερευνήσουμε τα ένστικτα των ζώων αντιλαμβανόμαστε την μεγάλη απόκλιση από την ελεύθερη ζωή που τους αρμόζει στην φύση. Όχι μόνο γιατί τα άγρια δελφίνια δεν μπορούν να γίνουν «ζώα συντροφιάς» μέσα σε δύο και τρείς γενεές, αλλά κυρίως γιατί η αιχμαλωσία τούς στερεί το πιο βασικό στοιχείο της ύπαρξής τους, το ελεύθερο περιβάλλον μέσα στο οποίο, εδώ και αιώνες, εξελίχτηκαν και έμαθαν να ζουν. Έναν κόσμο σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο, που δεν μπορεί να υποκατασταθεί από καμία δεξαμενή κατασκευασμένη από τον άνθρωπο, όσο υψηλών προδιαγραφών και αν είναι.
Τα δελφίνια στη θάλασσα δεν παίζουν κατά παραγγελία, και το πρόσωπο τους δεν έχει μύες για να εκφράζει συναισθήματα, όπως ο άνθρωπος. Η φύση τούς έχει δώσει –ευχή και κατάρα―καρφωμένο στο πρόσωπο αυτό το μόνιμο χαμόγελο του παλιάτσου. Χαμογελούν κάνοντας το γύρο της δεξαμενής τους χιλιάδες φορές, για να υποκαταστήσουν τα δεκάδες χιλιάδες χιλιόμετρα που θα έκαναν στη θάλασσα αν ήταν ελεύθερα, όχι για πολυτέλεια ή για άσκηση, αλλά γιατί έτσι είναι προγραμματισμένα να υπάρχουν, να κυνηγούν, να τρέφονται, να μεταναστεύουν και να ζουν στον υδάτινο κόσμο. «Χαμογελούν» ακόμη και όταν δέχονται την ανθρώπινη βία, όταν σφαγιάζονται κατά κοπάδια ώστε να κερδίσουν οι ψαράδες καλύτερο μερτικό – «χαμογελούν» όταν οι άνθρωποι έχουν την ωμότητα να τοποθετούν καθετήρα που στέλνει με το ζόρι το σπέρμα στη μήτρα τους για να γεννήσουν με τεχνητό τρόπο το μωρό τους.
Η έκθεση των δελφινιών στους τόπους αιχμαλωσίας, ακόμη και αν κάποτε μπορούσε να προάγει ευαισθητοποίηση, σήμερα δεν αποτελεί τίποτα άλλο από ένα πρότυπο κακής εκπαίδευσης και εφησυχασμού για την ψεύτικη διατήρηση της άγριας ζωής και των κόσμων που καταστρέφονται γύρω μας. Από τη μελέτη των κητωδών ο άνθρωπος έμαθε πολλά στοιχεία για το οργανισμό και τον κόσμο τους, όμως, το σπουδαιότερο είναι ότι η αιχμαλωσία τα σκοτώνει και τα απομακρύνει από το φυσικό τους περιβάλλον. Ο εγκλεισμός κάνει αυτά τα ζώα επιθετικά και ο βίαιος τρόπος με τον οποίο αιχμαλωτίζονται ή και θανατώνονται περνά από γενιά σε γενιά στο DNA τους με αποτέλεσμα οι νέες γενιές να γίνονται επιθετικές ως προς το ανθρώπινο είδος. Είναι γνωστό πως σε προγράμματα κολύμβησης σε τσίρκο ή σε ζωολογικό κήπο υπήρξαν επιθέσεις των θηλαστικών και υπήρξαν πολλοί τραυματίες. Επίσης, είδαμε ολόκληρους πληθυσμούς από τα ζώα αυτά να ξεκληρίζονται στο όνομα του κέρδους και της βιομηχανίας κρέατος.
Κομμάτι αυτή της εκμετάλλευσης από την ανθρώπινη κυριαρχία πάνω στα υπόλοιπα είδη αποτελεί και ο θεσμός του εγκλεισμού και του βασανισμού που συντελείται εντός των ζωολογικών κήπων και σε τσίρκο. Το γεγονός αυτό έρχεται να καλύψει την εξουσιαστική αντίληψη της ανθρώπινης υπεροχής έναντι των ζώων. Έπειτα από τη βίαιη αρπαγή τους από το φυσικό περιβάλλον, που μέχρι πρότινος ζούσαν, ή την αναπαραγωγή τους υπό καθεστώς φυλάκισης, τα ζώα μέσα σε αυτές τις δομές ζουν εξορισμένα και καταδικασμένα να υπομένουν την αιχμαλωσία και τον πλήρη εξευτελισμό. Η αιχμαλωσία οποιουδήποτε ζώου αποτελεί εξ ορισμού κακοποίηση, κάτι το οποίο πολύς κόσμος δεν μπορεί πάντα εύκολα να αντιληφθεί, καθώς η παραπληροφόρηση και η διαφήμιση δεν του το επιτρέπουν. Τα δελφίνια και ο μεγαλύτερος εκπρόσωπός τους η Όρκα, που ζει σε μια συγκροτημένη μητριαρχική κοινωνία, δεν μπορούν να ζήσουν σαν «κατοικίδια» ή απομονωμένα ζώα, ακόμη και όταν γεννιούνται στις πισίνες και περνούν μέσα σ’ αυτές όλη τους τη ζωή.
Χ.Μ.
Anarchy press gr 