Τα πολλά πρόσωπα των λέξεων: το ταξίδι της γλώσσας στο ανθρώπινο πνεύμα (Δ΄)

Τελικά η γλώσσα είναι μόνο σκέψη και η σκέψη μόνο γλώσσα;

Καμιά οριστική απάντηση δεν μπορεί να δοθεί, απ’ τη στιγμή, που όπως λέει η Hilary Putnam, στο Meaning and the moral sciences (1978), είμαστε μερικώς αδιαφανείς στους εαυτούς μας, με την έννοια ότι δεν έχουμε την ικανότητα να κατανοήσουμε ο ένας τον άλλον όπως κατανοούμε τα άτομα του υδρογόνου. Ίσως, όλες οι παραπάνω απόψεις να μην καταφέρνουν παρά να αγγίξουν μόλις την άκρη ενός νήματος, που χρειάζεται κι άλλες πλευρές της πνευματικότητάς μας, για να ξετυλιχτεί. Η ενότητα του κόσμου, η θέση μας μέσα σε αυτόν ως πλάσματα, η ένωση του ενός με το όλον του σύμπαντος, δεν αρκούνται μάλλον σε λεκτικές διατυπώσεις. Ίσως οι παραπάνω προβληματισμοί να μην είναι τίποτε άλλο, παρά η εθελούσια παρατήρηση του ανθρώπου απ’ τον εαυτό του σ’ ένα αποστειρωμένο μικροσκόπιο.

Η αξία τους έγκειται ακριβώς στο ότι παραμένουν προβληματισμοί, στο ότι μένουν ως αναπάντητα ερωτήματα, που κινητοποιούν τη σκέψη, την κρατούν σε εγρήγορση. Ωστόσο, δεν μπορούμε παρά να παρατηρήσουμε το προφανές: όλα τα παραπάνω είναι λέξεις που μιλούν για τις λέξεις, γλώσσες που μιλούν για τις γλώσσες και σκέψεις που μιλούν για τις σκέψεις. Αυτό δε μειώνει την αξία τους, αλλά αναδεικνύει ποιες είναι οι πνευματικές δυνατότητες του ανθρώπου, αν καταφέρει να απελευθερώσει τη σκέψη του. Αυτό που σήμερα θεωρείται εξέλιξη και ανάπτυξη δεν είναι παρά υποδούλωση και εξάρτηση. Οι αληθινές μας δυνατότητες, που μπορούν μόνο σε συνθήκες ελευθερίας να ξεδιπλωθούν, είναι πέρα από τα όρια που έχουμε θέσει στον εαυτό μας. Και πιθανόν να χρειάζονται νέες γλώσσες, για να εκφραστούν.