Σχετικά με τη «γέννηση» της φιλοσοφίας και όχι μόνο… (Β΄)

Η… Ε­πι­νό­η­ση της Φι­λο­σο­φί­ας

Η πρώ­τη –ε­πί­ση­μα– εμ­φά­νι­ση της έν­νοιας της φι­λο­σο­φί­ας, ε­ντο­πί­ζε­ται στην πε­ριο­χή της Ιω­νί­ας, (πα­ρά­λια μ. Α­σί­ας), γύ­ρω στο 600π.χ. Ει­δι­κό­τε­ρα, ο Θα­λής α­πό τη Μί­λη­το, θε­ω­ρεί­ται ως ο «πα­ρα­δο­σια­κός ι­δρυ­τής της ελ­λη­νι­κής φι­λο­σο­φί­ας», (ε­κεί γύ­ρω στο 585 π.χ.).

Η Ιω­νι­κή φι­λο­σο­φί­α, μπο­ρεί να χα­ρα­κτη­ρι­στεί ως μια «ορ­θο­λο­γι­κή με­ταρ­ρύθ­μι­ση της Ο­λύ­μπιας θε­ο­λο­γί­ας».

Οι φι­λό­σο­φοι αυ­τοί, (Θα­λής, Α­να­ξί­μαν­δρος, Α­να­ξι­μέ­νης), στρά­φη­καν στην α­νά­λυ­ση της έν­νοιας της Μοί­ρας, ό­πως αυ­τή πα­ρου­σιά­ζε­ται στα ο­μη­ρι­κά έ­πη. Αν και οι μέ­θο­δοι τους εί­χαν να κά­νουν πε­ρισ­σό­τε­ρο με τον ι­σχυ­ρι­σμό πα­ρά με το αι­τιο­λο­γη­μέ­νο ε­πι­χεί­ρη­μα, κά­που ε­κεί, άρ­χι­σαν να δια­μορ­φώ­νο­νται και οι βά­σεις ε­κεί­νες των με­τέ­πει­τα συ­στη­μά­των με «αυ­στη­ρούς κα­νό­νες ε­πι­χει­ρη­μα­το­λο­γί­ας», (Α­να­ξί­μαν­δρος).

Ε­δώ εμ­φα­νί­ζε­ται και κά­ποια μορ­φή α­θε­ϊ­σμού, ό­που η Ιω­νι­κή σχο­λή α­γνο­εί τους θε­ούς και κη­ρύτ­τει πως «το σύ­μπαν υ­πα­κού­ει σε νό­μους και ά­ρα εί­ναι κα­τα­λη­πτό». Α­πό την άλ­λη βέ­βαια, δεν αρ­νού­νταν για πα­ρά­δειγ­μα την ύ­παρ­ξη πνευ­μά­των ή ψυ­χών, που πί­στευαν πως ε­πί­σης «υ­πό­κει­νται σε φυ­σι­κούς νό­μους». Και το ση­μα­ντι­κό­τε­ρο ί­σως, το ό­τι πα­ρό­λη την ι­διό­τυ­πη α­πόρ­ρι­ψη των θε­ών, δεν έ­πα­ψαν να πι­στεύ­ουν σε μια δια­φο­ρε­τι­κής μορ­φής α­νώ­τε­ρη δύ­να­μη, «α­πρό­σω­πη και α­δυ­σώ­πη­τη Μοί­ρα, που λο­γί­ζο­νταν κρυ­φά και τε­λι­κά ε­πέ­βαλ­λε τον έ­λεγ­χό της πά­νω σε θε­ούς και αν­θρώ­πους».

Αυ­τή η, εκ πρώ­της ό­ψε­ως, ρι­ζο­σπα­στι­κή θε­ώ­ρη­ση, (για την ε­πο­χή του­λά­χι­στον), θα μπο­ρού­σε να έ­χει μια ε­ντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κή ε­πε­ξή­γη­ση.

Αυ­τή της προ­ώ­θη­σης ε­νός δια­φο­ρε­τι­κού μο­ντέ­λου ορ­γά­νω­σης σε σχέ­ση με τα μέ­χρι τό­τε δε­δο­μέ­να. Η αρ­χαιο­ελ­λη­νι­κή θρη­σκεί­α, πα­ρου­σί­α­ζε α­δυ­να­μί­α στο να στη­ρί­ξει αυ­τό το νέ­ο μο­ντέ­λο, της πό­λης-κρά­τους. Αυ­τά τα ο­ποί­α ε­μπε­ριεί­χε και προ­ω­θού­σε, ή­ταν α­νά­γκες της κυ­ριαρ­χί­ας άλ­λων ε­πο­χών.

Η Ι­λιά­δα και η Ο­δύσ­σεια, τα μέ­σα α­πό τα ο­ποί­α η πα­ρά­δο­ση διαιω­νί­ζε­ται, γρά­φτη­καν σε ε­πο­χές ό­που τα σχε­τι­κά νέ­α βα­σί­λεια δεν δο­μού­νται πά­νω στο θε­σμό των πό­λε­ων, αλ­λά ί­σως σε μί­α πο­λύ πρώ­ι­μη μορ­φή τους, ό­που η υ­πα­κο­ή στον βα­σι­λιά σή­μαι­νε αυ­τό­μα­τα και υ­πα­κο­ή στον νό­μο του. Σε αυ­τό το στά­διο, το δε­δο­μέ­νο του «βα­σι­λιά-θε­ού» (π.χ. Αί­γυ­πτος) εί­ναι α­κό­μη νω­πό και η μορ­φή που λαμ­βά­νει το νε­ό­τευ­κτο μυ­κη­να­ϊ­κό κρά­τος, εί­ναι μια ι­διό­τυ­πη α­να­γω­γή στα ή­δη υ­πάρ­χο­ντα συ­στή­μα­τα, ό­που οι θε­οί λαμ­βά­νουν αν­θρώ­πι­να χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά, προ­κει­μέ­νου να ταυ­τι­στούν με π.χ. τον βα­σι­λιά Α­γα­μέ­μνο­να.

Ο θε­σμός των πό­λε­ων α­πό την άλ­λη, α­παι­τεί ε­ντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κούς χει­ρι­σμούς και βά­σεις, πά­νω στους ο­ποί­ους θα στη­θεί έ­να μο­ντέ­λο δια­φο­ρε­τι­κό α­πό το πα­ρελ­θόν. Σε μια «ευ­η­με­ρού­σα και α­νε­ξάρ­τη­τη πό­λη σαν τη Μί­λη­το, η ζω­ή και η ευ­η­με­ρί­α των πο­λι­τών, στη­ρί­ζο­νταν πρω­ταρ­χι­κά πά­νω στις δι­κές τους συ­ντο­νι­σμέ­νες δρα­στη­ριό­τη­τες, ό­πως τις ρύθ­μι­ζε ο νό­μος». Η ζω­ή, η λει­τουρ­γί­α και η δια­βί­ω­ση μέ­σα στην πό­λη, ο­ρί­ζο­νταν α­πό τον Νό­μο. Ο­ποια­δή­πο­τε λει­τουρ­γί­α και σχέ­ση, ο­ρί­ζο­νταν α­πό το Νό­μο. Η ζω­ή μέ­σα στην πό­λη, α­παι­τού­σε την υ­πα­κο­ή, την ο­λο­κλη­ρω­τι­κή δη­μό­σια ζωή. Έ­τσι λοι­πόν, οι Ί­ω­νες φι­λό­σο­φοι «έ­γι­ναν ου­σια­στι­κά κή­ρυ­κες του ι­δα­νι­κού της πό­λης».

Μια α­νά­λο­γη, αν και δια­φο­ρο­ποι­η­μέ­νη τά­ση, εμ­φα­νί­στη­κε κά­ποια χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, με τον Πυ­θα­γό­ρα. Γύ­ρω στο 525 π.χ., ε­γκα­τα­λεί­πει τη Σά­μο και ε­γκα­θί­στα­ται στον Κρό­τω­να της ν. Ι­τα­λί­ας. Ε­κεί, ι­δρύ­ει «έ­να τάγ­μα ο­μο­ϊ­δε­α­τών που α­να­ζη­τά την α­γιό­τη­τα και τη σω­τη­ρί­α της ψυ­χής». Μια κα­τά κά­ποιον τρό­πο, θρη­σκευ­τι­κή με­ταρ­ρύθ­μι­ση, ου­σια­στι­κά συ­μπλη­ρώ­νο­ντας την φι­λο­σο­φί­α της Ιω­νί­ας.

Η «ορ­θο­λο­γι­κή με­ταρ­ρύθ­μι­ση της Ο­λύ­μπιας θε­ο­λο­γί­ας», (η μια κα­τεύ­θυν­ση της αρ­χαιο­ελ­λη­νι­κής θρη­σκεί­ας) των Ιώ­νων φι­λο­σό­φων, συ­μπλη­ρώ­νε­ται α­πό τον «Πυ­θα­γο­ρι­σμό, έ­να με­ταρ­ρυθ­μι­στι­κό κί­νη­μα μέ­σα στους κόλ­πους της Ορ­φι­κής λα­τρείας». Ο Πυ­θα­γό­ρας, δί­δα­σκε πως η σω­τη­ρί­α έρ­χε­ται μέ­σα α­πό την γνώ­ση και την ε­πι­στή­μη σε α­ντί­θε­ση με τις διά­φο­ρες λα­τρευ­τι­κού πε­ριε­χο­μέ­νου μυ­στη­ρια­κές εκ­δη­λώ­σεις, που στή­ρι­ζε η δεύ­τε­ρη τά­ση της αρ­χαιο­ελ­λη­νι­κής θρη­σκεί­ας.

Α­πό την άλ­λη βέ­βαια, η ε­πι­δί­ω­ξη αυ­τή μέ­σα α­πό το α­πο­τρά­βηγ­μα α­πό τα κοι­νά, με σκο­πό την προ­σω­πι­κή α­γιο­ποί­η­ση, ήρ­θε σε α­ντί­θε­ση με τις τό­τε ε­πι­τα­γές της πό­λης για τους πο­λί­τες της. Στα­δια­κά, το τάγ­μα αυ­τό ε­ξα­λεί­φε­ται και γύ­ρω στα 425 π.χ. συ­ντρί­βε­ται και η τε­λευ­ταί­α Πυ­θα­γό­ρεια κοι­νό­τη­τα. Ή­ταν, θα λέ­γα­με σή­με­ρα, κα­τά κά­ποιο τρό­πο, α­πό τις πρώ­τες ε­πί­ση­μα κα­τα­γε­γραμ­μέ­νες δια­μά­χες με­τα­ξύ κρά­τους και εκ­κλη­σί­ας.

Αυ­τό βέ­βαια, δεν ση­μαί­νει πως τα δι­δάγ­μα­τα του δεν βρή­καν πρό­σφο­ρο έ­δα­φος αρ­κε­τούς αιώ­νες με­τά, ό­που η φι­λο­σο­φί­α – θρη­σκεί­α που εί­χε δια­μορ­φώ­σει, τε­λι­κά υ­ιο­θε­τή­θη­κε, (στους ελ­λη­νι­στι­κούς και ρω­μα­ϊ­κούς χρό­νους), ό­ταν πλέ­ον ο θε­σμός της πό­λης-κρά­τους, εί­χε χά­σει την αί­γλη και τη δυ­να­μι­κή του.

Μέ­χρι ε­δώ, κα­τα­λή­γου­με πως συ­νο­πτι­κά, η ε­πι­νό­η­ση της φι­λο­σο­φί­ας εί­χε ως σκο­πό και έ­θε­σε τις βά­σεις ε­κεί­νες στις ο­ποί­ες μελ­λο­ντι­κά θα στη­ρί­ζο­νταν νέ­ες μορ­φές κρα­τι­σμού. Οι πα­ρα­πά­νω πρω­το­α­να­φε­ρό­με­νες τά­σεις, στό­χευαν στον εκ­συγ­χρο­νι­σμό αλ­λά και το δια­χω­ρι­σμό των τά­σε­ων που προ­ϋ­πήρ­χαν αυ­τών, μέ­σα στην αρ­χαιο­ελ­λη­νι­κή θρη­σκεί­α.

Μελ­λο­ντι­κά, οι ελ­λη­νι­κές πό­λεις-κρά­τη, θα α­πο­τε­λέ­σουν και τη ρί­ζα για την πιο «θε­με­λια­κή ι­διο­μορ­φί­α της Ευ­ρω­πα­ϊ­κής κοι­νω­νί­ας – η α­πό­λυ­τη υ­πε­ρο­χή του ε­δα­φι­κού κρά­τους α­πέ­να­ντι σ’ ό­λες τις α­ντα­γω­νι­στι­κές του αρ­χές κοι­νω­νι­κής συ­νο­χής».

Από την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 21, Ιανουάριος 2004