Μνήμη και νοσταλγία: Χαρτογραφώντας το παρελθόν

«Ε­σύ που γιορ­τά­ζεις το πα­ρελ­θόν,
που ε­ξε­ρεύ­νη­σες το πε­ρί­γραμ­μα,
την ε­πι­φά­νεια των φύλ­λων, την εκ­δή­λω­ση της ζω­ής,
που α­ντι­με­τώ­πι­σες τον άν­θρω­πο ως δη­μιούρ­γη­μα
της πο­λι­τι­κής, του πλή­θους, των νο­μο­θε­τών και των ιε­ρέ­ων.
Ε­γώ, κά­τοι­κος της Alleghanies, βλέ­πο­ντάς τον ό­πως εί­ναι με τα δι­κά του δί­καια,
πα­τώ­ντας στον σφυγ­μό της ζω­ής που σπά­νια εκ­δη­λώ­θη­κε (η με­γα­λειώ­δης πε­ρη­φά­νια του αν­θρώ­που στον ε­αυ­τό του),
Υ­μνη­τής της Προ­σω­πι­κό­τη­τας,
σχε­διά­ζω ό­σα εί­ναι να γί­νουν,
προ­βάλ­λω την ι­στο­ρί­α του μέλ­λο­ντος». Walt Whitman, Σ’ έναν ιστορικό (1860)

Έχουμε πολλές φορές επισημάνει την αξία της μνήμης για την ανάδειξη της αλήθειας (μη λήθη) μέσα σε μια αναρχική προοπτική. Θα θέλαμε να περάσουμε, όμως, και σε μια άλλη διάσταση της μνήμης, τη νοσταλγία, γιατί θεωρούμε ότι είναι μια διαφορετική λειτουργία του ανθρώπινου μυαλού, αλλά και γιατί μπορεί να έχει και εναλλακτικές λειτουργίες για τους καλοθελητές τής εξουσίας. Η νοσταλγία εκκινεί πολλές φορές από ατομικές αναμνήσεις. Η ίδια η ουσία της λέξης, τα συστατικά της, ο νόστος (=επιστροφή) και το άλγος (=πόνος) φανερώνουν το πόσο επίπονη διαδικασία είναι η επιστροφή σε ένα προσωπικό σύμπαν που, σχεδόν πάντα, έχει με το πέρασμα του χρόνου, μεταβληθεί. Σα να ξαναβρίσκουμε μέσα σε ένα ξεχασμένο ντουλάπι παλιά μας παιχνίδια, που μας θυμίζουν όσα πέρασαν ανεπιστρεπτί. Γι’ αυτό, η επιστροφή έχει τόσο πόνο· ακριβώς για τη μοναδικότητα της εμπειρίας.