Η χρήση της λέξης scandal (σκάνδαλο) στις ευρωπαϊκές γλώσσες ήταν ήδη ευρέως διαδεδομένη τον 16ο αιώνα: scandal στην αγγλική γλώσσα, escandalo στην ισπανική, scandalo στην ιταλική, scandale στην γαλλική, που εισήχθηκε για να υποδηλώνεται μόνο η κυριολεκτική σημασία του εκκλησιαστικού όρου scandalum. Η κοσμική χρήση του όρου χαρακτήριζε πράξεις ή γεγονότα που πρόσβαλλαν το περί ηθικής «δημόσιο» αίσθημα και αμαύρωναν την φήμη των εμπλεκόμενων.
Όσον αφορά την ετυμολογία της το πιο πιθανό είναι να προέρχεται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα skand-, δηλαδή ξεπηδώ, αναπηδώ. Κάνοντας, όμως, μια βουτιά στον χρόνο, θα δούμε ότι η λέξη σκάνδαλον καταγράφεται για πρώτη φορά στην μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης των Εβδομήκοντα (72 Ιουδαίοι φιλόλογοι υπό την επίβλεψη του Πτολεμαίου του Β΄) για να αποτυπώσει την ιδέα της παγίδας ή του εμποδίου και να εξηγήσει πώς ο «εκλεκτός λαός του Θεού» μπορούσε να αμφιβάλλει για εκείνον και να χάνει τον δρόμο του…
Και ενώ οι τεχνικές της τυπογραφίας αναπτύσσονται από το Γουτεμβέργιο ήδη από το 1440, η εμφάνιση σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις εφημερίδων καταγράφεται στις αρχές του 17ου αιώνα, το ίδιο όμως και οι σχέσεις των εκδοτών με τα πολιτικά κόμματα.
Στις αρχές του 18ου αιώνα εμφανίζεται στη Γαλλία ένα νέο είδος ανατρεπτικής πολιτικής λογοτεχνίας: τα λιβελογραφήματα (libelles) και τα χρονικά των σκανδάλων (chroniques scandaleuses). Αυτές οι «ασεβείς φημολογίες» δύσκολα μπορούσαν να κατασταλούν από τις αρχές ή να υποβιβαστούν από τον Βασιλικό Τύπο, που εξυμνούσε τους μονάρχες και συγκεκριμένα απεικόνιζε τον Λουδοβίκο ΙΔ΄ ως πολεμικό ήρωα.
Η χρησιμοποίηση της λέξης «σκάνδαλο» αποσυνδέεται στα τέλη του 18ου αιώνα και σ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα τόσο από τα λιβελογραφήματα, όσο και από τις στασιαστικές παροτρύνσεις και αφορά μεν «ανεκδοτολογικά περιστατικά» για τους πλούσιους και ισχυρούς, αλλά και ανθρώπους και γεγονότα αξιοπερίεργα και ασυνήθιστα.
Η ανάπτυξη των ηλεκτρονικών ΜΜΕ, όπως άλλωστε και η έλευση της τυπογραφίας, ανασκεύασε τους όρους της δημοσιότητας αποδεσμεύοντάς τους κοινωνούς της πληροφορίας και της πληροφόρησης, κυρίως, από τη συμμετοχή σ’ ένα κοινό τόπο και χρόνο.
Η «αποκάλυψη των σκανδάλων» ως ένα αδιαμφισβήτητα διαμεσολαβημένο «γεγονός» από τα ΜΜΕ, εξασφάλισε πρωτίστως μια θεσμική χροιά, απαραίτητη για την εισαγωγή τους στο πολιτικό χρηματιστήριο.
Και είναι αυτός, ακριβώς, ο θεσμικός ρόλος της σκανδαλολογίας που δεν επιτρέπει την χρήση τους ως ερμηνευτικό εργαλείο για τις πολιτικές κρίσεις με τις οποίες ολοένα και ταυτίζονται. Διαφθορά, κατάχρηση εξουσίας, διαπλοκή, σκάνδαλα: μπορούν να αποκαλύπτονται «τυχαία», η έκταση τους ή ο αντίκτυπος τους κινούνται στη σφαίρα, απλά, του ανταγωνισμού, έστω ανεξέλεγκτου, ή της προσωπικής προδιάθεσης των σκανδαλοκυνηγών δημοσιογράφων;
Η «αποκάλυψη ενός σκανδάλου», ισχυρίζονται πολλοί, σκοπεύει στην «ψυχαγωγία και την τέρψη του αδηφάγου κοινού» και μόνο. Και για του λόγου το αληθές αναφέρεται η άνθηση των σκανδαλοθηρικών φυλλάδων (τύπος των ταμπλόιντ), που «ανταγωνίζονται» προ καιρού επάξια τις «επίσημες ποιοτικές» ειδήσεις. Πράγματι πόσες και πόσες φορές δεν έχει κουρελιαστεί η ανθρώπινη υπόσταση από τα σαρκοβόρα ΜΜΕ, κυρίως των πιο αδύνατων να αντιπαρατεθούν, των διωκόμενων ή των «περιθωριακών μειοψηφιών», κοινωνικών ομάδων ή ατόμων;
Όμως οι «αποκαλύψεις» διαχειρίζονται ή όχι στις μέρες μας και την κοινωνική δυσπιστία και απαξίωση της πολιτικής και των πολιτικών στην βάση της ατομικής ευθύνης, της «καλής» ή «κακής» φήμης, που αντικαθιστά τις μέχρι πρότινος λεγόμενες διαχωριστικές ιδεολογικές γραμμές μεταξύ των κομμάτων;
Στην Ιταλία λόγου χάρη στις δεκαετίες του 1980 και 1990 ξεσπούν «ξαφνικά» το ένα μετά το άλλο «σκάνδαλα», που έχουν άμεση σχέση με την μεταβολή των σχέσεων του Χριστιανοδημοκρατικού κόμματος με το μεταμορφωμένο πλέον ΚΚΙ, που πρωταγωνιστεί πια στην άσκηση εξουσίας. Κάτι ανάλογο συνέβη και στον ελλαδικό χώρο το ’89-’90.
Τα σκάνδαλα, βέβαια, διαμορφώνουν τα ιδιαίτερά τους γνωρίσματα σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά των πολιτικών συστημάτων στα οποία εντάσσονται. Έτσι μπορεί το Γουώτεργκεϊτ και η υπόθεση Κόντρας να προσδιορίζονται από τις ιδιαιτερότητες του αμερικάνικου πολιτικού συστήματος, όμως κανένα τέτοιο σύστημα δεν έχει αυτονομηθεί ιστορικά από τις καθολικές επιλογές της κυριαρχίας, αλλά και τις μορφές της που μεταλλάσσονται. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, άλλωστε, η διάκριση εξουσιών δεν είναι απλά μια έωλη βούληση των θεσμισμένων νόμων και των συνταγμάτων, αλλά αντίθετα η συστηματική «καταστρατήγησή» της έχει αποδειχθεί ότι προσφέρει στην κυριαρχία απεριόριστες δυνατότητες επιβολής και χειρισμών.
Η εκτελεστική δεινότητα των «εξεταστικών περί των σκανδάλων επιτροπών» που στήνονται εν ριπή οφθαλμού στα τηλεοπτικά παράθυρα για να «καταπολεμηθεί» η διαπλοκή μυστικών υπηρεσιών, παραγόντων, πολιτικών, δικαστάδων, αγίων πατέρων και του λοιπού συρφετού είναι ένα χαρακτηριστικό και εύγλωττο παράδειγμα.
Η επίταξη της «σκανδαλολογίας» προϋποθέτει όμως και την ελεγχόμενη απόσυρσή της. Μέχρι, βέβαια, το επόμενο «θερμό επεισόδιο» σκανδαλολογίας, που θα επιτάσσουν οι καιροί και οι ανάγκες.
Μέχρι τότε υπομονή και καλή χώνεψη….
Συσπείρωση Αναρχικών
Anarchy press gr 