Στιγμές του ισπανικού εμφυλίου 1936-1939 (ε΄)

Νοέμβριος 1936. Η εθνικιστές επιτίθενται στη Μαδρίτη

[…] Ο Ντουρρούτι έλαβε διαταγή νά επιτεθεί στις 15 Νοεμβρίου, ενισχυμένος από όλο τό πυροβολικό της Δημοκρατίας καί από όλη τήν αεροπορική δύνα­μη. Καί όμως, όταν έφθασε ή ώρα, τα πολυβόλα των Μαροκινών τόσο πολύ τρομοκράτησαν τούς αναρχικούς πού αρνήθηκαν νά πο­λεμήσουν. Ο Ντουρρούτι, οργισμένος, υποσχέθηκε ότι θα επιτεθεί τήν επομένη. Όμως ο Βαρέλα διάλεξε εκείνη τή στιγμή, γιά νά επιχειρήσει καινούρια προέλαση. Τρεις φορές η εμπροσθοφυλακή τού Ασένσιο έφθασε στον Μανθανάρες, καί τρεις φορές αναγκά­στηκε νά υποχωρήσει. Τελικά ο Ασένσιο κατόρθωσε νά καταλά­βει τή θέση στήν όχθη του ποταμού, έξω από τό Παλαθέτε ντέ λά Μονκλόα. ‘Ύστερα από σφοδρότατο βομβαρδισμό τής αεροπορίας καί του πυροβολικού, δύο Μαροκινά tabor καί μια μπαντιέρα λεγεωνάριων έκαναν έφοδο απέναντι. ’Ανακάλυψαν ότι οι αναρχικοί είχαν φύγει καί ότι ο δρόμος γιά τήν Πανεπιστημιούπολη ήταν ανοιχτός. Τά υψώματα τα ανέβηκαν σύντομα. Κα­τέλαβαν τήν σχολή ’Αρχιτεκτονικής καί άλλα γειτονικά κτίρια. Η XI Διεθνής Ταξιαρχία έφθασε από τήν Κάσα ντέ Κάμπο γιά νά αναλάβει τήν άμυνα του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας καί Γραμμά­των. Αλλά όλο καί περισσότεροι άνδρες της στρατιάς της Αφρι­κής, μαζί μέ άνδρες από τις δυνάμεις του Ντελγάδο Σερράνο καί του Μπαρρόν, περνούσαν εκείνη τήν στιγμή τον Μανθανάρες.

Άγρια μάχη άρχισε στήν Πανεπιστημιούπολη. Ήταν μια πραγματική Βαβέλ: σε διάφορες γλώσσες τραγουδιόταν η «Διε­θνής», βρισιές αντάλλασαν οι εθνικιστές μέ τούς δημοκρατικούς, μακάβρια σύγχυση επικρατούσε. Τα εμβατήρια των Γερμανών κομμουνιστών πρόσθεταν στούς ετοιμόρροπους τοίχους των εργαστηρίων καί των αιθουσών διδασκαλίας μια άγρια τευτονική κατάθλι­ψη. Υπόκωφες διαταγές αντηχούσαν μέσα στο σκοτάδι σε άν­τρες πού ποτέ δέν είχαν αντικρύσει τήν πόλη πού είχαν έρθει νά υπερασπίσουν: «Τάγμα Τέλμαν, έτοιμοι!», «Τάγμα Αντρέ Μαρχύ, κατεβείτε γρήγορα!», «Γκαριμπάλντι, εμπρός!».

Τις ατέλειωτες ώρες τών βομβαρδισμών ακολούθησαν μάχες, σώμα μέ σώμα, γιά τήν κατάληψη ενός δωματίου η ενός ορόφου ενός κτιρίου. Στήν πανεπιστημιακή κλινική τό Τάγμα Τέλμαν τοποθέ­τησε βόμβες μέσα στους ανελκυστήρες, γιά νά εκραγούν μπροστά στους Μαροκινούς όταν θα τούς καλούσαν στον επάνω όροφο. Καί μέσα στο ίδιο αυτό κτίριο οι Μαροκινοί είχαν αρκετές απώλειες, τρώγοντας ζώα πού τα είχαν εμβολιάσει γιά λόγους πειραματι­κούς. Πολύ μεγάλο θάρρος έδειξαν καί τα δύο στρατόπεδα. Ένας λόχος Πολωνών από τό τάγμα Νταμπρόφσκυ αντιστάθηκε στήν Κάσα Βελάσκουεθ (ονομαζόταν έτσι γιατί από εκεί ο ζωγράφος εί­χε ζωγραφίσει τον Γκουανταράμα) μέχρις εσχάτων. Μία εμπρο­σθοφυλακή των Μαροκινών αναχαίτισε άλλη μια φορά τούς αναρ­χικούς του Ντουρρούτι καί τούς ανάγκασε νά οπισθοχωρήσουν, στήν πλατεία ντέ λά Μονκλόα, τήν πρώτη πλατεία μέσα στήν ίδια τη Μαδρίτη, καί άρχισε νά προχωρεί κατά μήκος της Κάλλε ντέ λά Πρινθέσα μέ κατεύθυνση τό κέντρο της Μαδρίτης. Μερικοί προ­χώρησαν απεγνωσμένα κάτω στο Πασέο ντέ Ροσάλες γιά νά φθάσουν στήν πλατεία ντέ Εσπάνια. Όλοι σκοτώθηκαν. Ήταν δύσκολο, όμως, νά μην απλωθεί ή φήμη ότι «οι Μαυριτανοί βρίσκον­ταν στήν πλατεία ντέ Έσπάνια». Ό Μιάχα έκανε τήν εμφάνισή του στο πεδίο της μάχης γιά νά αποκαταστήσει τό θάρρος των μαχη­τικών οπαδών. «Δειλοί!» φώναξε, «νά πεθάνετε μέσα στα χαρακώματά σας! Νά πεθάνετε μαζί μέ τον στρατηγό σας Μιάχα!».

Η μάχη στήν Πανεπιστημιούπολη συνεχίστηκε έως τίς 23 Νοεμβρίου. Έως εκείνη τή στιγμή τά τρία τέταρτα της περιοχής βρίσκονταν στά χέρια του Μόλα. Ή πανεπιστημιακή κλινική καθώς καί τό νοσοκομείο Σάντα Κριστένα, τό Ινστιτούτο Υγιεινής, καθώς καί τό καρκινολογικό, ήταν τά σημεία από όπου θα εισέ­βαλαν οι εθνικιστές. Ή προέλασή τους κατά τήν πλατεία ντέ λα Μονκλόα ανακόπηκε από τήν αδιάκοπη αντίσταση πού πρόβαλε τό Ινστιτούτο Φιλοσοφίας καί Γραμμάτων. Καί των δύο πλευρών τα στρατεύματα, πού ήταν σχεδόν εξαντλημένα, άνοιξαν χαρακώματα καί έστησαν οχυρά. Οι εθνικιστές συνειδητοποίησαν ότι οποιαδήποτε άλλη προέλαση προς τήν Μαδρίτη θα τούς στοίχιζε ακριβά. Οι δημοκρατικοί κατάλαβαν ότι η εκδίωξη των εχθρών θα τούς στοίχιζε τό ίδιο ακριβά.

Στις 20 Νοεμβρίου, ενώ ή μάχη βρισκόταν ακόμα στο ζενίθ, ο Ντουρρούτι σκοτώθηκε μπροστά στις πρότυπες φυλακές. Ο θά­νατός του λέγεται ότι προκλήθηκε από μία αδέσποτη σφαίρα πού ήρθε από τήν Πανεπιστημιούπολη. Γιά αρκετό διάστημα κυκλο­φορούσε ή φήμη ότι τον σκότωσε κάποιος από τους δικούς του, έ­νας «αχαλιναγώγητος», πού αγανάκτησε μέ τήν καινούρια πολιτι­κή (τήν λεγομένη «πειθαρχία της απειθαρχίας», πού κήρυττε από τον Αύγουστο μέ επιμονή ο Ντουρρούτι) της συμμετοχής στήν κυ­βέρνηση. Δέν υπάρχει όμως απόδειξη γι’ αυτό, ούτε είναι τόσο πιθανό. Η κηδεία τού Ντουρρούτι στήν Βαρκελώνη έγινε μέ εξαι­ρετική επισημότητα. Κατά τήν διάρκεια όλης της ημέρας, μια πομπή προχωρούσε κάτω προς τήν Διαγώνιο, τον πιο φαρδύ δρό­μο της πόλεως, σε σειρές ογδόντα έως εκατό ανθρώπων. Τό βράδυ 200.000 άνθρωποι ορκίστηκαν νά μείνουν πιστοί συνεχιστές των αρχών τού νεκρού. Ό θάνατος, όμως, τού Ντουρρούτι στάθηκε τό τέλος της καλής εποχής τού ’Ισπανικού ’Αναρχισμού. Ένας αναρ­χικός ποιητής έγραψε ότι τό ευγενικό παράδειγμα τού αρχηγού θα ήταν η αφορμή γιά νά ξεπηδήσει μια «ολόκληρη λεγεώνα από Ντουρρούτι». Είχε άδικο.[…]

Χιού Τόμας, Ιστορία του Ισπανικού Εμφυλίου πολέμου, τόμος β, σελ. 28-30