Οι τελευταίες εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Α. Μεσογείου και ο τρόπος διαχείρισης των συνεπειών που προκύπτουν από τις αποφάσεις των «μεγάλων δυνάμεων», μας φέρνει στο νου τη στάση που είχε η Δύση απέναντι στον λεγόμενο τρίτο κόσμο, με την κατοχή νέων εδαφών και τη δημιουργία αποικιών. Ήταν η εποχή κατά την οποίαν τα πλέον εκβιομηχανισμένα ευρωπαϊκά κράτη, στην προσπάθειά τους να βρουν νέες αγορές για τα προϊόντα τους, νέες πηγές πρώτων υλών και ασφαλώς πετρέλαιο, επέκτειναν την εθνική κυριαρχία τους σε νέα εδάφη.
Η απόκτηση εμπορικών σταθμών και πολεμικών βάσεων εξασφάλιζε στα ευρωπαϊκά κράτη τον έλεγχο των θαλασσών και τον απρόσκοπτο εφοδιασμό των πολεμικών τους πλοίων. Η έξαρση αυτού του είδους της αποικιοκρατίας τερματίστηκε με το Α΄ μέρος της παγκόσμιας ανθρωποσφαγής (1914-1918), έχοντας διανύσει μια περίοδο έντασης και έξαρσης της, παράλληλα με την ευρωπαϊκή εκβιομηχάνιση. Είναι η περίοδος όπου η στρατιωτική επίθεση της Ευρώπης συνοδεύεται με την πολιτιστική αλαζονεία και την εκκλησιαστική χριστιανική ιεραποστολή προσηλυτίζοντας στα «καθολικά ευρωπαϊκά ιδεώδη». Άλλωστε, δεν ήταν λίγες οι φορές που η θρησκευτική ιεραποστολή προηγούνταν μιας στρατιωτικής επέμβασης, που λάμβανε χώρα για να προστατεύσει τους ιεραπόστολους που κινδύνευαν από τους «βάρβαρους» και «άπιστους».
Συχνό ήταν, επίσης, το φαινόμενο ένα πολιτικό κίνημα να ντύνεται με θρησκευτική περιβολή. Η εργαλειοποίηση της θρησκείας, σύμφωνα με τον Νόρμαν Κον και την εργασία του για τα μεσσιανικά κινήματα του ευρωπαϊκού μεσαίωνα, συναντάται επί περίπου μιάμιση χιλιετία σε κάθε κοινωνικά ανατρεπτική επαγγελία που ελάμβανε τη μορφή κάποιας χριστιανικής αίρεσης.
Στον μουσουλμανικό κόσμο συναντώνται ίδιες ταυτίσεις, αλλά σε μεταγενέστερη χρονική περίοδο, κυρίως με το αποκορύφωμα της κλασικής αποικιοκρατίας, την τελευταία εικοσαετία του 19ου αιώνα και ύστερα. Το πρώτο αξιόλογο αντιαποικιακό κίνημα του αραβικού κόσμου, η αρχικά νικηφόρα επανάσταση του Σουδάν (1881-1898) ταυτίστηκε με την έλευση του Μεσσία. Το Σουδάν αποτελούσε από το 1821 κτήση της Αιγύπτου, που με τη σειρά της μετατράπηκε το 1882 σε αποικία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας σε «συγκυριαρχία» με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Λιγότερο γνωστός, αλλά αρκετά ενδιαφέρων είναι ο ρόλος που διαδραμάτισε η ελληνική κοινότητα του Χαρτούμ, πρωτεύουσας του Σουδάν, στις σχέσεις της με την αποικιακή βρετανική εξουσία. Για τους έλληνες του Σουδάν, μικρούς και μεγάλους εμπόρους που εδραστηριοποιούντο και σε χρηματοπιστωτικές λειτουργίες αντίστοιχες μ’ εκείνες των εβραϊκών κοινοτήτων της Ευρώπης, το αντιαποικιακό ισλαμικό κίνημα αντιπροσώπευε μια άμεση απειλή. Συνεπώς, η ευρωπαϊκή αποικιακή πολιτική του εκπολιτισμού δεν επραγματοποιείτο αποκλειστικά και μόνο από τις «μεγάλες δυνάμεις», αλλά και σε πολυποίκιλη συνέργεια και με άλλα «ανήσυχα ευρωπαϊκά έθνη», λιγότερο ισχυρά από πολιτική άποψη.
Στον 21ο αιώνα η ανύψωση νέων φρακτών, στα σύνορα των βαλκανικών κρατών και της κεντρικής Ευρώπης, στα ήδη υπάρχοντα (βλέπε Έβρου) και η ταυτόχρονη λήψη αποφάσεων στη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος, όπως για παράδειγμα η κατακράτηση τιμαλφών σύμφωνα με απόφαση της βουλής της Δανίας, φανερώνουν ένα άλλο διαφορετικό πρόσωπο του δυτικού πολιτισμού, από αυτό που η ευρωπαϊκή εξουσία, με τόσο κόπο έχει χτίσει, στη σύγχρονη εποχή της.
Είναι πράγματι, όμως, έτσι; Είναι διαφορετικό το πρόσωπο του δυτικού πολιτισμού από άλλες προγενέστερες ή βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα μύθευμα; Οι ουμανιστικές ευρωπαϊκές αξίες, που τόσο μνημονεύονται τελευταία, είναι πράγματι καθολικές και κυρίαρχες; Και γιατί απωλέσθησαν τόσο γρήγορα, τους τελευταίους μήνες, από τις κρατικές εξουσίες και μάλιστα χωρίς ουσιαστική υπεράσπιση τους από τους ευρωπαίους πολίτες; Τα ερωτήματα είναι πράγματι πολλά. Και γίνονται μάλιστα και σε πάνελ και στρογγυλά τραπέζια από πρωθυπουργούς και λοιπούς πολιτικούς. Λες και δεν αποφασίζουν αυτοί αλλά κάποιοι άλλοι. Ακούσαμε τις προάλλες, με τη συχνή δέουσα σοβαροφάνεια που τον περιβάλλει, τον πρωθυπουργό Τσίπρα, να αναφέρεται σε «ευρωπαϊκές δημοκρατικές αξίες» που χάνονται στο προσφυγικό από την απάνθρωπη ευρωπαϊκή εξουσία. Την ίδια ακριβώς στιγμή που, από το ελληνικό κράτος, στήνονται αντίσκηνα μέσα σε λασπώδη στρατόπεδα που ενώ διαθέτουν κτιριακές υποδομές δεν τις χρησιμοποιούν για τη στέγαση.
Το ελλαδικό κράτος δεν δείχνει ουσιαστικά πρόθυμο να βοηθήσει τους πρόσφυγες, παρ’ ότι στη παρούσα χρονική συγκυρία, η κρατική διαχείριση είναι στα χέρια εκείνων που είναι «διδάκτορες» στην αλληλεγγύη των προσφύγων. Ταυτόχρονα, ζητά από τους συν-εξαθλιωμένους ιθαγενείς πολίτες να συνδράμουν στη παροχή βοήθειας με όλα τα μέσα. Οι έννοιες της αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας τυγχάνουν καιροσκοπικής χρήσης από κάθε εξουσία και κρατική δομή. Και στη παρούσα χρονική στιγμή τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη δεν κόπτονται να αποδείξουν το πόσο «ανθρωπιστικά» είναι. Μπορούν, πάντως, να συναινούν και να συμφωνούν σε στρατιωτικές επεμβάσεις στη Συρία και σε απαγόρευση εισόδου σε πρόσφυγες. Με αυτά τα οξύμωρα σχήματα του δυτικού πολιτισμού ασχολείται η μετααποικιακή θεωρία.
Ο τομέας των μετααποικιακών σπουδών ή μετααποικιακή θεωρία συγκροτείται για να μελετήσει και να αναλύσει θεωρητικά τις επιπτώσεις της εισβολής της Δύσης σε πολιτιστικό, θρησκευτικό και πολιτικό επίπεδο στις ζωές των ανθρώπων που κατοικούσαν στις αποικιοκρατούμενες περιοχές. Μια από τις γνωστότερες μελετήτριες αυτής της θεωρίας είναι και η Gayatri Chakravorty Spivak, ιδιαίτερα γνωστή για την αμφισβήτηση της κληρονομιάς της αποικιοκρατίας και του πολιτισμού της. Η Σπίβακ αμφισβητεί ταυτόχρονα μερικές από τις κυρίαρχες ιδέες της σύγχρονης εποχής, όπως την αντίληψη περί υπεροχής του δυτικού κόσμου έναντι του μη δυτικού στα επίπεδα του πολιτισμού, της δημοκρατίας και της ανάπτυξης, καθώς και την άποψη που θεωρεί τη σύγχρονη μετααποικιακή εποχή περισσότερο νεωτερική και προοδευτική σε σχέση με την περίοδο της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας του 19ου αιώνα.
Η Σπίβακ, που ασχολήθηκε διεξοδικά με την ανάλυση των «υποδεέστερων ομάδων» (Subaltern Studies), επεδίωξε να διορθώσει την αποσιώπηση της συμβολής των αγροτών και των γυναικών στον αντιαποικιακό αγώνα απέναντι στη βρετανική εξουσία, καθώς το κίνημα εθνικής ανεξαρτησίας διατήρησε τελικά την υπάρχουσα ταξική δομή στην Ινδία, προσδίδοντας πολιτική και οικονομική εξουσία σε μια μικρή ομάδα της μορφωμένης μεσαίας τάξης, αποκλείοντας, εν μέρει ή πλήρως, το μεγαλύτερο και εξαθλιωμένο μέρος του αγροτικού πληθυσμού. «Ο άνθρωπος χωρίς χαρτιά είναι η πιο σύγχρονη μορφή του υποτελούς ανθρώπου», προειδοποιεί η Σπίβακ θέλοντας να δείξει την εκμηδένιση του ανθρώπου, έστω και ως τυπικού δείγματος σύγχρονου πολίτη, μπροστά στην αυξανόμενη διαδικασία ισχυροποίησης του κράτους. Μια διαδικασία που έχει τεθεί σε λειτουργία και υπάρχει σε ισχύ με το προσφυγικό, όπου στοιχεία ολοκληρωτισμού κάνουν δειλά-δειλά την εμφάνισή τους.
Λίγες μέρες πριν την πρόσφατη βομβιστική επίθεση στο αεροδρόμιο των Βρυξελλών, η κυβέρνηση του Βελγίου είχε αποφασίσει να συλλαμβάνονται όσοι βέλγοι υπήκοοι καταφθάνουν από τη Συρία προληπτικώς. Θυμίζοντας μας το βιβλίο της Χ. Άρεντ «Το Ολοκληρωτικό Σύστημα», όπου αναλύεται ο τρόπος όπου τα κράτη καταστρέφουν τον κοινωνικό ιστό μετατρέποντας τον πολίτη σε αποξενωμένο μάζα-άνθρωπο, όπου το μικρόβιο του ολοκληρωτισμού αναπτύσσεται ακόμα και εντός των δημοκρατικών κοινωνιών. Η Άρεντ, πολύ εύστοχα, επισημαίνει:
«Ο μεγαλύτερος κίνδυνος στο να αναγνωρίσουμε τον ολοκληρωτισμό ως την κατάρα του αιώνα θα ήταν μια τέτοια εμμονή που θα μας εμπόδιζε να δούμε τα πολλά εκείνα μικρά, (και όχι τόσο μικρά), κακά με τα οποία είναι στρωμένος ο δρόμος προς την κόλαση».
Αναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας
Anarchy press gr 