Πρόλογος
Σκοπός του εγχειρήματος αυτού είναι να αποτελέσει εφαλτήριο για περαιτέρω ανάλυση του ζητήματος, καθώς και να λειτουργήσει σαν αφορμή για κινητοποίηση του κόσμου απέναντι στα νέα σχέδια της κυριαρχίας, που εχθρεύονται όλο και περισσότερο τον άνθρωπο και την ίδια τη ζωή.
Χωρίς να υποτιμάμε τα υπόλοιπα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει όλος ο πλανήτης και χωρίς να τα βλέπουμε ξεκομμένα μεταξύ τους ασχολούμαστε με το συγκεκριμένο τομέα, γιατί από τη μία είναι η αιχμή του δόρατος για το παγκόσμιο κεφάλαιο, αφού ανοίγει νέους ορίζοντες για κερδοφόρες επενδύσεις και από την άλλη γιατί μια ανάλυση, επιφανειακή έστω, όλων των περιβαλλοντικών θεμάτων (φαινόμενο θερμοκηπίου, τρύπα του όζοντος, ρύπανση, διοξίνες, ραδιενέργεια κτλ κτλ) θα χρειαζόταν βιβλία ολόκληρα.
Για να γίνει κάπως πιο κατανοητό τι είναι και τι επιφυλάσσει η βιοτεχνολογία έγινε προσπάθεια να καταγραφούν στοιχεία και ενδείξεις που αποδεικνύουν την επικινδυνότητα των νέων μεθόδων καλλιέργειας και διατροφής, που προωθούνται από μια χούφτα πολυεθνικές. Η ανάγκη για περισσότερη γνώση πάνω στο ζήτημα, προκύπτει ακόμη περισσότερο τη στιγμή που οι θιασώτες και εκπρόσωποι των εταιριών γενετικής μηχανικής παρουσιάζουν την εναντίωση του κόσμου στα μεταλλαγμένα σαν αφελή και σαν γέννημα του συντηρητισμού προς κάθε τι το πρωτοποριακό. Από την άλλη μια σφαιρικότερη άποψη που αναδεικνύει τη σχέση των μεταλλαγμένων με τα γενικότερα προβλήματα της κοινωνίας, είναι σημαντική τη στιγμή που το σύνολο σχεδόν των οικολογικών οργανώσεων παρουσιάζουν το ζήτημα σαν άσχετο με την οικονομική και πολιτική πραγματικότητα.
Μετάλλαξη, γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί (γ.τ.ο.)
Ο όρος μεταλλαγμένα συνδέθηκε και χρησιμοποιείται σήμερα για να χαρακτηρίσει τα προϊόντα της βιοτεχνολογίας. Παρ’ όλα αυτά η μετάλλαξη είναι μια φυσική διαδικασία μέσω της οποίας προήλθε η βιοποικιλότητα. Μέσα από τυχαίες αλλαγές στο γενετικό υλικό (DNA) ενός οργανισμού, οι οποίες μεταβιβάστηκαν στους απογόνους του, η φύση κατάφερε να δημιουργήσει τη διαφοροποίηση των ειδών και τον εμπλουτισμό τους.
Η πρώτη ανθρώπινη παρέμβαση που σχετίζεται με το γενετικό υλικό και η οποία χρησιμοποιείται από τις εταιρίες ως παράδειγμα, για την υλοποίηση των εγχειρημάτων της βιοτεχνολογίας, είναι το γνωστό μπόλιασμα, δηλαδή η διασταύρωση συγγενών φυτών με σκοπό τη βελτίωση των ιδιοτήτων τους. Η προσπάθεια συσχέτισης των δύο μεθόδων είναι ατυχής και παραπλανητική αφού το μπόλιασμα είναι μέσα στα φυσικά όρια διασταύρωσης παρόμοιων οργανισμών ενώ οι μέθοδοι της γενετικής μηχανικής μπλέκουν γενετικό υλικό διαφορετικών ειδών.
Μετά τη λεγόμενη «πράσινη επανάσταση» δηλαδή την εισροή χημικών στη γεωργική παραγωγή, τις συνέπειες της οποίας βιώσαμε με το χειρότερο τρόπο, για άλλη μια φορά βρισκόμαστε εν όψη προϊόντων που αυθαίρετα παρουσιάζονται ως «θαυματουργά» ενώ υπάρχουν αρνητικές ενδείξεις για τις συνέπειες τους και σε μερικές περιπτώσεις αποδείξεις για τις καταστροφικές τους επιπτώσεις.
Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί
Προϊόντα των εταιριών γενετικής μηχανικής, στα εργαστήρια των οποίων γίνονται επεμβάσεις και τροποποήσεις του γενετικού υλικού των ζωντανών οργανισμών, δηλαδή της βάσης δεδομένων με τις απαραίτητες για τη διαιώνιση κάθε είδους, πληροφορίες. Χρησιμοποιώντας μια σειρά εργαστηριακών μοριακών τεχνικών οι επιστήμονες κόβουν, ράβουν, αντιγράφουν και πολλαπλασιάζουν συγκεκριμένες μονάδες γενετικού υλικού (γονίδια) και τα μεταφέρουν από τα κύτταρα ενός οργανισμού σε άλλα που μπορεί να ανήκουν σε εντελώς διαφορετικό είδος. Για παράδειγμα μπορούν να εισαγάγουν γονίδια ανθρώπου σε βακτηρίδια για να παράγουν ινσουλίνη ή να εισαγάγουν γονίδια βακτηρίων σε φυτά ώστε να παράγουν από μόνα τους εντομοκτόνες ουσίες. Ετσι κατασκευάζονται νέα και πρωτόγνωρα στη φύση γονιδιακά σύνολα.
Οι εταιρίες που ελέγχουν το 98% της παγκόσμιας αγοράς γενετικά τροποποιημένων προϊόντων είναι οι: Syngenta, Aventis-Bayer Crop Science, Dow, Du Pont, Mitsui, Monsanto…
Ιστορική αναδρομή
Στην πρώτη φάση της ανάπτυξης της γενετικής μηχανικής, τις δεκαετίες του 1970-80, είχαμε επεμβάσεις μόνο σε μικροοργανισμούς και μόνο σε αυστηρά ελεγχόμενες συνθήκες εργαστηρίου. Στη συνέχεια τη δεκαετία του 1990 το πράγμα προχώρησε με επεμβάσεις σε φυτά καλλιεργειών για τρόφιμα (μεταφορά γονιδίων από βακτήρια, ποντίκια ή άλλα φυτά σε γεωργικά είδη φυτών) και καλλιέργειες τέτοιων γ.τ.ο. στη φύση. Τα γ. τ. φυτά που προορίζονται για την παραγωγή τροφίμων ή ζωοτροφών περιέχουν γονίδια άλλων ειδών που ενισχύουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τους πχ αντίσταση σε ζιζανιακτόνα, καθυστέρηση του σαπίσματος, αυξημένη περιεκτικότητα αμύλου. Το 1996 είναι η χρονιά της επίσημης έναρξης καλλιέργειας γενετικά τροποποιημένων φυτών για εμπορική εκμετάλλευση.
Ένα από τα πρώτα και πιο πολυδιαφημισμένα βιοτεχνολογικά επιτεύγματα είναι η περίπτωση της γ. τ. σόγιας roundup ready της Monsanto με ενσωματωμένα γονίδια αντοχής στο γνωστό ομώνυμο ζιζανιοκτόνο roundup που (όλως τυχαίως) παράγει η ίδια εταιρία. Αξιοσημείωτο είναι ότι το συγκεκριμένο φυτοφάρμακο ανήκει στα πιο τοξικά.
Στην Αργεντινή η εξάπλωση της γ.τ. σόγιας ήταν ταχύτατη και η Monsanto απέκτησε το μονοπώλιο των σπόρων της στην τοπική αγορά. Από το 1997, γ.τ. σόγια φυτεύτηκε περίπου στις μισές αρόσιμες εκτάσεις της Αργεντινής, δίνοντας λύση στα μεγάλα προβλήματα που δημιουργήθηκαν μετά τη κατάρρευση της οικονομίας της χώρας. Προοδευτικά εξελίχθηκε σε ζωτικής σημασίας εξαγώγιμο προϊόν με μεγάλες πωλήσεις στις ευρωπαϊκές χώρες αλλά και αλλού, όπου χρησιμοποιείται ως ζωοτροφή. Οστόσο μελέτη έδειξε ότι προκειμένου να ξεπεραστούν προβλήματα που προέκυψαν στις καλλιέργειες, οι αγρότες υποχρεώθηκαν να χρησιμοποιούν διπλάσια ζιζανιοκτόνα σε σχέση με τις συμβατικές σοδειές. Αλυσιδωτά έχουν προκληθεί καταστροφές σε μικρές καλλιέργειες, που γειτονεύουν με τις μεγάλες εκτάσεις των γ.τ. καλλιεργειών, ενώ διαπιστώθηκε ότι προοδευτικά επέρχεται αδράνεια του εδάφους και επιρρεάζεται η υγεία των ανθρώπων. Οι αγρότες και οι οικογένειές τους που ζούν κοντά στις γ.τ. καλλιέργειες παραπονούνται για την εμφάνιση εξανθημάτων, ενοχλήσεις στα μάτια και άλλα συμπτώματα. Κάποιοι είδαν τα ζώα τους να πεθαίνουν ή να γεννούν παραμορφωμένα μικρά…
Επιπτώσεις των γ.τ.ο. στο περιβάλλον και μεθοδεύσεις για την διάδοσή τους
Όπως γνωρίζουμε, για να καταγραφούν λεπτομερώς οι επιπτώσεις της εφαρμογής μιας νέας τεχνολογίας χρειάζεται να μεσολαβήσει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα εντατικών ερευνών. Στην περίπτωση των γ.τ.ο. ο χρόνος που απαιτείται γι αυτό είναι πολύ μεγαλύτερος. Παρ όλα αυτά υπάρχουν ήδη ενδείξεις για την επικινδυνότητά τους, ενώ σε πολλές περιπτώσεις αυτό έχει αποδειχθεί.
– Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Αργεντινής που προαναφέρθηκε καθώς και αυτό του Τέξας και του Μισισιπή όπου σε γενετικά τροποποιημένες βαμβακοκαλλιέργειες παρατηρήθηκαν αποβολές ανθοφορίας, αυτοκαταστροφή, υπανάπτυξη και χαμηλή παραγωγικότητα λόγω υψηλών θερμοκρασιών. Επίσης η καλλιέργειά των γ.τ. φυτών συνδέεται με την αναστολή πολύτιμων μικροβιακών λειτουργιών του εδάφους, όπως η αζωτοδέσμευση, με απρόβλεπτες επιπτώσεις στις παραγωγές.
– Οι πρώτες επικίνδυνες παρενέργειες στην ανθρώπινη υγεία αφορούν τα αυξημένα περιστατικά αλλεργιών (αφού ο καταναλωτής δε γνωρίζει τους αρχικούς οργανισμούς από όπου ελήφθησαν γονίδια και έτσι μπορεί να φαει, για παράδειγμα, σόγια που περιέχει γονίδια βραζιλιάνικου καρυδιού στο οποίο μπορεί να έχει αλλεργία ή η νέα γονιδιακή σύνθεση ή κάποιο παραπροϊόν της να προκαλεί αλλεργία) και τα τοξικά φαινόμενα σε ανθρώπους που προκλήθηκαν από τα παραπροϊόντα της βιολογικής παραγωγικής διαδικασίας του νέου γονιδιώματος (περίπτωση διατροφικού συμπληρώματος αμινοξέως τρυπτοφάνης, που παρήχθη από γ.τ.ο. στην Ιαπωνία και προκάλεσε 37 νεκρούς και χιλιάδες νοσηλευόμενους στις ΗΠΑ το 1989).
– Ακόμη, σημαντικό πρόβλημα είναι και η δημιουργία νέων μεταλλαγμένων ιών και παθογόνων οργανισμών, όπως επίσης και το ζήτημα της πρόκλησης γονιδιακών μεταλλάξεων στους οργανισμούς που καταναλώνουν γ.τ.ο.
– Ανεξάρτητη επιστημονική έρευνα στη Γερμανία, το 2000 απέδειξε ότι οι γενετικές τροποποιήσεις που προκαλούνται στα σχετικά τρόφιμα περνούν μέσα από την τροφική αλυσίδα και μεταδίδονται σε όσους τα καταναλώνουν. Στα εντερικά βακτήρια μελισσών που έφαγαν γύρη από γ.τ. καλλιέργειες βρέθηκαν τροποποιημένα γονίδια από τις συγκεκριμένες καλλιέργειες.
– Ένα ακόμη παράδειγμα αποτελεί η Ταϊλάνδη όπου αποδεκατίστηκε το 30% των μελισσών που πέταξαν πάνω από φυτείες βαμβακιού bollgard (το οποίο περιέχει εμφυτευμένα γονίδια για την βιοσύνθεση εντομοκτόνου πρωτεΐνης, αποσπασμένου από ένα κοινό βακτήριο του εδάφους, του βακίλου της Θουριγκίας).
– Το Μάιο του 1994 το Πανεπιστήμιο Κορνέλ στις ΗΠΑ ανακοίνωσε τα συμπεράσματα μιας έρευνας σχετικά με τη θανατηφόρο επίδραση της γύρης γενετικά τροποποιημένου καλαμποκιού bt της εταιρείας Pioneer σε πεταλούδα του είδους Μονάρχης.
Η διαμάχη μεταξύ της Ε.Ε. και των ΗΠΑ στο θέμα των μεταλλαγμένων ξεκίνησε το 1998 όταν η Ε.Ε. απαγόρευσε την πειραματική και εμπορική καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων φυτών στην Ευρώπη καθώς και την εισαγωγή αμερικανικών βιοτεχνολογικών τροφίμων, επικαλούμενη την αρχή των προληπτικών μέτρων. Οι ΗΠΑ κατηγόρησαν τότε την Ευρώπη ότι επιτείνει τον κίνδυνο του λιμού στην Αφρική. Έτσι ξεκίνησαν διαδικασίες για προσφυγή στον Π.Ο.Ε., ενάντια στο Ευρωπαϊκό μορατόριουμ στα μεταλλαγμένα, με την αιτιολογία ότι είναι παράνομο και αντιεπιστημονικό. Με την πρόφαση της ελεύθερης διακίνησης προϊόντων οι ΗΠΑ μετέτρεψαν το ζήτημα από θέμα υγείας και βιοασφάλειας σε απλή εμπορική διαφορά, επεκτείνοντας τη δικαιοδοσία του ΠΟΕ και φέρνοντας έτσι το παιχνίδι στα μέτρα τους. Το μορατόριουμ κόστισε στις ΗΠΑ 300 εκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Η επικράτηση των γ.τ.ο. στην αγορά μεθοδεύεται και με τους λεγόμενους «νόμους για τα πνευματικά δικαιώματα που σχετίζονται με το εμπόριο» (Trade Related Intellectual Property Rights- TRIPs). Οι νόμοι αυτοί είναι ακόμη ένας τρόπος για τις εταιρίες βιοτεχνολογίας να κρατούν τους παραγωγούς και όλη την κοινωνία σε κατάσταση ομηρίας αφού κατοχυρώνουν την ιδιοκτησία φυτών που ήταν γνωστά εδώ και χιλιάδες χρόνια. Οι εν λόγω εταιρίες φτάνουν και στο σημείο να πατεντάρουν γονίδια φυτών, ζώων και ανθρώπων. Ο παραγωγός που καλλιεργεί γ.τ. φυτά, υπογράφει υποχρεωτικά προσωπικό δεσμευτικό συμβόλαιο υπό τους όρους που θέτει η εταιρία. Με τις πατέντες οι καλλιεργητές μετατρέπονται σε επινοικιαστές της γης, σε δουλοπάροικους. Είναι υποχρεωμένοι κάθε χρόνο να αγοράζουν σπόρο και αγροχημικά από την εταιρία, γιατί ακόμη κι όταν οι σπόροι δεν είναι στείροι δεν έχουν δικαίωμα να τους ξαναφυτέψουν αφού θεωρούνται ιδιοκτησία της εταιρίας.
Στον Καναδά και στις ΗΠΑ έχουν γίνει διώξεις αγροτών και έχουν εκδοθεί καταδικαστικές αποφάσεις εναντίων τους μετά από μηνύσεις της πολυεθνικής εταιρίας Monsanto. Οι αγρότες επιχείρησαν να φυτέψουν εκ νέου σπόρους που είχαν βλαστήσει από τη σοδειά τους. Τα δικαστήρια δικαίωσαν την εταιρία, καθώς οι αρχικοί σπόροι της «ανήκουν» με πατέντα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Η διάδοση και εδραίωση των μεταλλαγμένων οργανισμών στηρίζεται και σε έναν άλλο παράγοντα, φυσικό αυτή τη φορά, την αναπαραγωγική διαδικασία. Η μεταφορά των γονιδίων γ.τ. φυτού μέσω της γύρης με τη βοήθεια του αέρα ή των εντόμων είναι χαρακτηριστική. Έτσι η συνύπαρξη γ.τ. σοδειών με συμβατικές ή βιολογικές δεν είναι δυνατή, αφού τα μεταλλαγμένα γονίδια επιμολύνουν και τις άλλες καλλιέργειες. Ως απόσταση ασφάλειας γ.τ. καλλιεργειών από άλλες για την αποφυγή γενετικής μόλυνσης καθώς και από κυψέλες μελισσών έχουν οριστεί τα 100 και 500 μέτρα αντίστοιχα, όταν έχει επιβεβαιωθεί διασπορά γονιδίων σε απόσταση μεγαλύτερη των 2000 μέτρων, ενώ η ακτίνα νεκταρολόγησης της μέλισσας εκτείνεται στα 2500 μέτρα από την κυψέλη. Επομένως ο κίνδυνος για επιμόλυνση του περιβάλλοντος από τους γ.τ.ο. είναι σίγουρος, ενώ η καταστροφή της βιοποικιλότητας που θα επέλθει, οδηγεί στην απόλυτη εξάρτηση της ανθρωπότητας απ’ τις εταιρίες, που είναι οι νόμιμοι κάτοχοι των σπόρων. Η κατάσταση δυστυχώς έχει ήδη ξεφύγει από τον έλεγχο, καθώς συμβατικές σοδειές αργότερα αποδεικνύονται επιμολυσμένες. Στη πολύ κοντινή μας Δράμα, στις 27/5/04 εκατοντάδες στρέμματα καλαμποκιού αποδείχτηκαν επιμολυσμένα. Ο σπόρος από τον οποίο φυτεύτηκε το καλαμπόκι ήταν εισαγόμενος από την Αμερική. Οι αγρότες απαίτησαν την καταστροφή της σοδειάς και την αποζημίωσή τους από την εταιρία…
Anarchy press gr 