Ο Ανδαλουσιανός ελευθεριακός αγωνιστής, που στάλθηκε σε στρατόπεδο των Ναζί, στο Mauthausen
Τις πρώτες πρωινές ώρες της 23ης Μαΐου 2015 πέθανε ο Eduardo Escot Bocanegra στο σπίτι του, στο Rosny-sous-Bois στη Γαλλία, από ανακοπή καρδιάς και πνευμονία. Ήταν 95 χρονών και ένας από τους τελευταίους Ανδαλουσιανούς και Ισπανούς δημοκράτες που είχαν κλειστεί στο στρατόπεδο Mauthausen. Ο θάνατός του αντιπροσωπεύει μια τεράστια απώλεια επειδή χάθηκε ο τελευταίος αυτόπτης μάρτυρας της φρίκης των στρατοπέδων συγκέντρωσης των Ναζί.
Ο Eduardo Escot γεννήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 1919 στο Olivera στα υψίπεδα πάνω από το Cadiz, μέσα σε μια «πολύ φτωχική, αγράμματη» αγροτική οικογένεια. Αλλά αυτές οι συνθήκες (υπό τις οποίες ζούσαν και πολλοί άλλοι στο αγροτικό χωριό Olivera, που δεν πληρούσε ούτε τις βασικές ανάγκες) δεν εμπόδισαν τον μικρό Eduardo να εκδηλώσει μια μεγάλη όρεξη για μάθηση.
«Άρχισα να μαθαίνω την τέχνη του υποδηματοποιού, αλλά πάντα είχα αυτή την τρομερή όρεξη για μάθηση. Έκανα μαθήματα με έναν πολύ ενδιαφέροντα δάσκαλο ονόματι Don Jos Seplveda. Ο τελευταίος έδινε νυχτερινά μαθήματα και δολοφονήθηκε τη μέρα που μπήκαν οι στρατιώτες του Φράνκο στο χωριό Olivera. Πυροβολήθηκε κοντά στο σημείο που ήταν το σπίτι του. Και ήταν άλλος ένας ακόμη δάσκαλος, ο οποίος πυροβολήθηκε, επίσης. Έτσι και οι δύο δάσκαλοι, που είχα στο σχολείο, δολοφονήθηκαν».
Ο δεύτερος δάσκαλος στον οποίο αναφερόταν ο Eduardo ήταν ο Antonio Juarino και αυτός, όπως και ο συνάδελφός του, ήταν μέλος της Δημοκρατικής Αριστεράς (Izquierda Republicana). Το τοπικό περιστατικό δεν ήταν τυχαίο, καθώς, ενώ απλωνόταν η στρατιωτική εξέγερση, οι δάσκαλοι αποδείχτηκε ότι θα ήταν μια από τις βασικές ομάδες που επρόκειτο να κατασταλούν. Το δικαίωμα στη μάθηση, στην ανθρώπινη και πνευματική ανάπτυξη, ήταν μια από τις βασικές απαιτήσεις των προοδευτικών οργανώσεων, που δρούσαν στις περιοχές γύρω από το Cadiz, ακόμα από το 19ο αιώνα. Η κοινωνική αλλαγή στην οποία αποσκοπούσαν ξεκινούσε από το προσωπικό. Έτσι, η εκπαίδευση ήταν το πιο βασικό όπλο ενάντια στη φτώχεια, στην οποία ήταν παγιδευμένο μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού της Ανδαλουσίας. Ο Eduardo Escot ταίριαζε στο προφίλ του αυτό-μορφωμένου, κοινωνικά αφοσιωμένου ατόμου από μικρή ηλικία, όπως περιέγραψε πολύ καλά ο Juan Diaz Del Moral, ανάμεσα σε άλλους, στο αναντικατάστατο History of Andalusian Peasant Agitation. Άτομα με εκπληκτική αίσθηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, άτομα που κατέκλυζαν τα χωριά της Ανδαλουσίας με το πνεύμα του ελευθεριακού ιδεώδους.
«Στην ηλικία των 15 και 16 διάβαζα ήδη τα έργα του Βίκτορος Ουγκώ στο σπίτι στο χωριό… Και σ’ αυτή την ηλικία, κάθε βράδυ, στην κουζίνα του σπιτιού των γονιών μου θα διάβαζα από τις εφημερίδες και τουλάχιστον 15 άτομα θα άκουγαν».
Ο Eduardo ανέπτυξε από νωρίς κοινωνική συνείδηση. Οι κακουχίες και η φτώχεια τού οικογενειακού περιβάλλοντος τον είχαν επηρεάσει βαθειά και θεωρούσε μη αποδεκτές αυτές τις συνθήκες.
«Το Olivera ήταν ένα χωριό γεμάτο φτώχεια, όπου μπορούσες να φας μόνο βερεσέ. Εξεγέρθηκα ενάντια στην ατιμωτική φτώχεια στο χωριό. Τα ιδανικά ήρθαν αργότερα. Απολύθηκα από το εργαστήριο του τσαγκάρη, όπου έκανα πρακτική, επειδή ήμουν επαναστάτης».
Αυτές ήταν οι συνθήκες που τον οδήγησαν να προσχωρήσει στη CNT την άνοιξη του 1936. Σ’ εκείνο το σημείο είχε την ευκαιρία να γνωρίσει έναν αναρχο-συνδικαλιστή ηγέτη, που του ενέπνευσε την πιο βαθιά εκτίμηση. Αυτός ήταν ο Αngel Pestana, βετεράνος της CNT και ιδρυτής του Συνδικαλιστικού Κόμματος. Τον είδε δυο φορές, σε μια ομιλία που έδωσε στο Olivera σε σχέση με την εκλογική καμπάνια του Λαϊκού Μετώπου το Φεβρουάριο του 1936 και μετά στη Σεβίλλη, μερικούς μήνες αργότερα, σε μια κινητοποίηση μαζί με άλλους γνωστούς αναρχο-συνδικαλιστές ομιλητές. Παρά το νεαρό τής ηλικίας του, ο Eduardo υπηρέτησε στην τοπική επιτροπή άμυνας, η οποία σχηματίστηκε την ημέρα που ο στρατός στασίασε ενάντια στη δημοκρατική κυβέρνηση. Η Πολιτοφυλακή στο Olivera συμμάχησε με τους golpista (πραξικοπηματίες).
«Ήμουν δεκαέξι και μισό όταν ξέσπασε ο Ξεσηκωμός, αλλά, παρ’ όλα αυτά, στην ηλικία των 16 και μισό, στις 17 Ιουλίου, που ξέσπασε, ήμουν στην επιτροπή άμυνας του χωριού. Ήμουν παρών στη συνάντηση με το δήμαρχο του Olivera, Jos Maria Sαnchez Reviriego, ένα δημοκράτη δήμαρχο, για να αποφασίσουμε τι πρέπει να γίνει για την εξέγερση, και, καθώς βρισκόμασταν εκεί, ο διοικητής της Πολιτοφυλακής έκανε ένα τηλεφώνημα και είπε στο δήμαρχο: «Κοίτα, πρόκειται να στείλω τους στρατιώτες μου σε στρατηγικές θέσεις σαν μέτρο ασφαλείας». Και, αφού έκλεισε το τηλέφωνο, ο δήμαρχος μάς κοίταξε και είπε: «Όχι, όχι… όχι στρατιώτες. Δε θέλω να δω στρατιώτες». Παρά τις οδηγίες του δημάρχου, ήρθαν, πυροβολώντας στον αέρα.
Έπεσαν πυροβολισμοί. Τρεις σκοτώθηκαν. Φαίνεται ότι στην Πολιτοφυλακή υπήρξαν 2 ή 3 τραυματίες, δεν είμαι σίγουρος. Δύο άτομα έπεσαν νεκρά δίπλα μου και απέφυγα τις σφαίρες. Έφυγα, μακριά από τους πυροβολισμούς.
Στις συνοικίες των εργατών τούς κρατήσαμε μακριά για μερικές μέρες, αλλά μετά έπρεπε να φύγουμε. Κρύφτηκα σε μια μικρή φάρμα στα βουνά για 7 μέρες μαζί με ένα σοσιαλιστή φίλο από το Olivera πριν να φύγουμε για τη Ρόντα».
Η κατάσταση στη Sierra de Cadiz ήταν πολύ ρευστή, καθώς πολλά σημεία ήταν υπό τον έλεγχο της Πολιτοφυλακής που υποστήριζε τους στασιαστές. Πάντως, μια δημοκρατική φάλαγγα που έφυγε από τη Ρόντα άσκησε κάποια πίεση, καταφέρνοντας να καταλάβει το Olivera για λίγες ώρες στις 27 Ιουλίου και προκάλεσε 11 απώλειες στους στασιαστές. Την επόμενη μέρα, η φάλαγγα Gόmez Zamacola’s των στασιαστών εισήλθε στο χωριό. Ήταν προπομπός μιας περιόδου τρόμου που ακολούθησε για αρκετές μέρες και είχε ως αποτέλεσμα (με τα μέχρι τώρα ντοκουμέντα) 95 θανάτους από τη δημοκρατική μεριά.
Στη Ρόντα, ο Eduardo Escot προσχώρησε στη φάλαγγα «Ασκάσο» υπό το μέλος της CNT Σεβίλλης Manuel Mora Torres, πολεμώντας σε διάφορες τοποθεσίες στα υψίπεδα. Από εκεί μετακινήθηκε στη Μάλαγα, όπου έγινε μάρτυρας της περιβόητης «πορείας» που είχε ως αποτέλεσμα δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι να ταξιδεύουν στον αυτοκινητόδρομο στην Αλμερία υπό τα πυρά των στασιαστών και των ιταλών και γερμανών συμμάχων τους από γης, αέρος και θάλασσας. Μετά προσχώρησε στους τακτικούς με το βαθμό του υπολοχαγού διαβιβάσεων, υπηρετώντας στο 598ο τάγμα υπό το φίλο του Manuel Mora Torres. Πέρασε μερικούς μήνες στη Μαδρίτη σαν φοιτητής στη στρατιωτική ακαδημία Palacio Real. Μετά τοποθετήθηκε στο μέτωπο Jarama και μετά στην Extremadura. Τα τελευταία μέτωπα που συμμετείχε ήταν στην Αραγωνία και στην Καταλωνία. Το Φεβρουάριο του 1939 πέρασε τα γαλλικά σύνορα, προς την εξορία, μαζί με μια φάλαγγα αποθαρρυμένων ανδρών και γυναικών. «Η υποδοχή που είχαμε με την είσοδό μας στη Γαλλία ήταν τρομακτική».
Τo στρατόπεδο συγκέντρωσης του Barcars είναι αυτό στο οποίο μεταφέρθηκε για κάποιους μήνες μέχρι που στρατολογήθηκε στις Εταιρίες Ξένης Εργασίας. Με τη γερμανική εισβολή στη Γαλλία τον Ιούνιο του 1940, η εταιρία όπου εργαζόταν ο Εντουάρντο, στην πόλη Belfort, επιτάχθηκε. Αφού πέρασε αρκετούς μήνες ως αιχμάλωτος πολέμου στο Stalag XI-D κοντά στο Αμβούργο, στις 27 Ιανουαρίου 1941 στάλθηκε στην Αυστρία και στο Mauthausen, που ήταν γνωστό σαν το «στρατόπεδο των ισπανών» και εκεί τού δόθηκε ο αριθμός μητρώου 5151, που ράφτηκε στη ριγέ στολή που φορούσε και την οποία εξακολούθησε να κατέχει μέχρι το τέλος του. Ο Εντουάρντο μόχθησε για κάποιους μήνες στα διαβόητα νταμάρια στο κεντρικό στρατόπεδο του Mauthausen, πεδίο εκ των βαναυσοτέρων βασανιστηρίων και κακομεταχείρισης που θα μπορούσαν τα SS να κάνουν στους κρατουμένους που έγιναν σκλάβοι, μετατράπηκαν σε δυστυχισμένα πλάσματα και πολλοί τερμάτισαν τη ζωή τους στα κρεματόρια. Το καλοκαίρι του 1941, ο Εντουάρντο μεταφέρθηκε στο Bretstein, όπου σ’ ένα μικρό στρατόπεδο είχαν μεταφερθεί μόνον ισπανοί. Βρισκόταν στην κοιλάδα ενός βουνού στην αυστριακή Styria, μακριά από το κεντρικό στρατόπεδο. Μαζί με άλλους διακόσιους δημοκράτες ισπανούς δούλευαν κάτω από φρικτές συνθήκες, λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών και της λιγοστής τροφής, για την κατασκευή ενός αυτοκινητόδρομου στις Άλπεις. Ένα χρόνο μετά μεταφέρθηκε μια και καλή στο υπο-στρατόπεδο Steyr, δουλεύοντας στην κατασκευή αυτοκινήτων για το Τρίτο Ράιχ. Η φυσική του κατάσταση είχε επιδεινωθεί σημαντικά, όπως και των περισσότερων κρατουμένων, και ζύγιζε μόλις 35 κιλά όταν οι αμερικάνοι στρατιώτες εισέβαλαν στο Steyr στις 5 Μαΐου 1945.
Ο Eduardo ξαναέχτισε τη ζωή του στην εξορία στη Γαλλία, στην πόλη Rosny-sous-Bois κοντά στο Παρίσι, όπου διέμεινε μαζί με άλλους 18 ισπανούς πρώην συγκρατουμένους του. Στο Παρίσι γνώρισε τη γυναίκα του, Aime, και απέκτησαν δύο παιδιά. Αρχικά στράφηκε στο επάγγελμα του τσαγκάρη, αλλά σύντομα εργάστηκε για μια διαφημιστική εταιρία. Για κάποια χρόνια κράτησε τη σχέση του με την εξόριστη CNT, κρατώντας κάποια γραφεία της. Ήταν μέλος του FEDIP (Ισπανική Ομοσπονδία Απελαθέντων και Πολιτικών Κρατούμενων) για όσο αυτό ήταν ενεργό. Έκανε τρία ταξίδια πίσω στο Mauthausen και ήταν ένας από τους εμπνευστές για το μνημείο που βρίσκεται αυτές τις μέρες στο Bretstein στην αυστριακή Styria, όπου υπάρχει ένας συγκινητικός φόρος τιμής στους ανδαλουσιανούς και ισπανούς δημοκράτες.
Το Μάρτιο του 2007, με την παρότρυνση ομάδων μνήμης, η πόλη του Olivera απέδωσε φόρο τιμής σ’ αυτόν και σε άλλους δύο κατοίκους, τους Cristόbal Raya και Pablo Barrera (και οι δύο είχαν εξοντωθεί στο στρατόπεδο Mauthausen). Μια άλλη πινακίδα που αναφέρει τα ονόματά τους αποκαλύφτηκε στο πολιτιστικό κέντρο La Cilla παρουσία του Eduardo, συγγενών-φίλων των απελαθέντων και κατοίκων. Στις 19 Μαρτίου εκείνου του χρόνου, η Επαρχιακή Diputaciόn του Cadiz τίμησε τον Eduardo Escot με τη Χρυσή Ασπίδα για τη συνεισφορά του στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ο θάνατος του Eduardo Escot σηματοδοτεί το τέλος μια γενιάς μοναδικής στη σύγχρονη ιστορία, μιας γενιάς που ενσαρκώνει την ουσία και τη ρώμη που εμπνέει η ελευθεριακή ιδέα και κουλτούρα στην Ανδαλουσία. Η ιστορία της ζωής του αγγίζει όλα τα μεγάλα δράματα του 20ου αιώνα: φτώχεια, μετανάστευση, καταπίεση, πόλεμο, εξορία, απέλαση, σκλαβιά, γενοκτονία… όπως και ενσωματώνει τα μεγάλα ιδανικά της δικαιοσύνης, ισότητας και ελευθερίας. Ο Eduardo Escot ήταν πάντα έτοιμος να μιλήσει για να υλοποιηθεί το λεγόμενο «Τεκμήριο των Επιζώντων» του Mauthausen, που καλεί σε μνήμη για τα θύματα και στο καθήκον για τη μνήμη. Η μαρτυρία του –στο ντοκυμαντέρ Memoria de las cenizas (Μνήμη από τις Στάχτες), πραγματεύεται τη ζωή των Ανδαλουσιανών στα στρατόπεδα των Ναζί (https://vimeo.com/68386604)– θα στέκεται σαν προειδοποίηση ενάντια στην επανάληψη των σοβαρών λαθών του παρελθόντος, που φαίνεται να ψεύδεται πάντα, εν αναμονή της ανθρωπιάς. Εξ ού και η αιχμηρή σημασία της κληρονομιάς του: Ποτέ ξανά!
Ας αναπαύεται εν ειρήνη…
Αngel del Rio, (Ανδαλουσιανός αντιπρόσωπος του Amical Mauthausen)
Απόδοση από το: Rojo y Negro digital, 25/05/2015. Μετάφραση από τα ισπανικά: Paul Sharkey.
Μετάφραση-απόδοση στα ελληνικά: Αναρχικός Πυρήνας ΞΑΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ
Anarchy press gr 