Από τη στιγμή που το κράτος ανέλαβε το ρόλο του διαμεσολαβητή και ρυθμιστή των κοινωνικών σχέσεων, αντικαθιστώντας το εθιμικό δίκαιο που μέχρι τότε καθόριζε τις ζωές των ανθρώπων, η φυλακή ήταν το αμέσως επόμενο βήμα για την αντιμετώπιση ή πρόληψη, από μέρους του, τυχόν «αντικοινωνικών συμπεριφορών». Ως θεσμός καθιερώθηκε τον 16ο αιώνα, ως μηχανισμός τιθάσευσης της κοινωνίας μπορούμε να αναζητήσουμε την εμφάνισή της στα χρόνια της αθηναϊκής δημοκρατίας.
Συνήθως στην αθηναϊκή δημοκρατία ο ρόλος της φυλακής έγκειται στον προσωρινό εγκλεισμό κάποιου για ώρες ή μέρες με σκοπό την αποπληρωμή κάποιου χρέους προς το δημόσιο ταμείο ή εφαρμογή της θανατικής ποινής (με κώνειο). Οι πολίτες θανατώνονταν εάν επιχειρούσαν να καταλύσουν το πολίτευμα ή αν βεβήλωναν τους θεούς, ενώ αν κρίνονταν απλά επικίνδυνοι για την πόλη, εξορίζονταν (συνήθως 10 χρόνια).