Όταν μπορούμε να εντοπίσουμε τα σημάδια μια ασθένειας, πριν αυτή εκδηλωθεί, τότε είμαστε σε θέση να κάνουμε συνήθως πολλά περισσότερα είτε για να την αποτρέψουμε να εκδηλωθεί ή να την θεραπεύσουμε εγκαίρως. Σπάνια οι αρρώστιες της πολιτικής, όμως, εντοπίζονται πριν εκδηλωθούν. Κι όταν κάποιοι τολμούν εγκαίρως να τις δουν, φιμώνονται με κάθε τρόπο ή αντιμετωπίζονται ως παράφρονες. Ίσως αυτός να είναι κι ο στόχος: τα συμπτώματα αρχικά να μοιάζουν αθώα και ανώδυνα, ώστε να τα συνηθίζουν οι εξουσιαζόμενοι και να μην κάνουν τίποτε, για να τα αποτρέψουν, πριν εκδηλωθούν. Καλλιεργείται ίσα-ίσα απ’ τους χειριστές της εξουσίας η εντύπωση ότι η επιδημία είναι αναπόφευκτη και γι’ αυτό το μόνο που απομένει είναι να σώσει ο καθένας το τομάρι του. Είναι, επίσης, γνωστό ότι σε μια αρρώστια αντιστοιχούν συγκεκριμένα συμπτώματα. Στην περίπτωση της κοινωνίας, η πολιτική εκδηλώνεται ως μια ασθένεια με πολλά συμπτώματα, όπως ο φασισμός κι ο ναζισμός, που έχουν άλλοτε αφήσει βαθιές χαραγματιές στο σώμα της ανθρωπότητας, άλλοτε πέρασαν σαν φαντάσματα που απείλησαν.
Η δημοκρατία της Βαϊμάρης, η τόσο πολυσυζητημένη αυτή περίοδος που αποτέλεσε εν μέρει και το πρελούδιο του ναζισμού στη Γερμανία, πριν απειλήσει όλη την Ευρώπη και τον κόσμο, είναι για τους ιστορικούς ένα καλό παράδειγμα για τον εντοπισμό των συμπτωμάτων. Μια φωνή, που έζησε και δημιούργησε στην Γερμανία του Μεσοπολέμου ήταν κι ο Kurt Tucholsky (Κουρτ Τουχόλσκι)∙ δημοσιογράφος, σατιρικός κειμενογράφος, ποιητής και συγγραφέας. Έγραφε συχνά, χρησιμοποιώντας ψευδώνυμα και έζησε στο Βερολίνο, το Παρίσι και τη Σουηδία. Θεωρούνταν απ’ τους σημαντικότερους δημοσιογράφους της δημοκρατίας της Βαϊμάρης και πίστευε σ’ αυτήν. Ήταν εβραϊκής καταγωγής κι απ’ τους δυο γονείς του και με την άνοδο του εθνικοσοσιαλισμού, ενώ ο ίδιος είχε προλάβει να το σκάσει, έχασε την υπηκοότητά του απ’ τους ναζί και τα έργα του κάηκαν όπως και τόσων άλλων καλλιτεχνών.
Παρ’ όλο που ήταν δημοσιογράφος και πίστευε στις δημοκρατικές «αξίες», είχε μια διεισδυτική σατιρική ματιά, ενδεικτική για το κλίμα της εποχής του. Το γεγονός ότι έζησε στο Βερολίνο και το Παρίσι, δύο σημαντικές πόλεις, που βρίσκονταν τότε στο επίκεντρο των εξελίξεων, δίνει το στίγμα μιας εποχής πολύ κρίσιμης. Αν και τα φαντάσματα της πρώτης παγκόσμιας ανθρωποσφαγής ήταν ακόμη ζωντανά κι η εποχή που σήμερα λέγεται Μεσοπόλεμος είχε ξεγελάσει ίσως πολλούς κατοίκους της ευρωπαϊκής ηπείρου ότι το κακό δε θα επαναληφθεί, οι στάχτες απ’ τις μάχες δεν είχαν σβήσει. Τις περισσότερες φορές, η αντίδραση απέναντι σε μια απειλή –ένα απολυταρχικό καθεστώς, έναν πόλεμο– δεν είναι ψυχραιμία και τάση για απελευθέρωση, αλλά συντηρητισμός και φόβος. Ο φόβος κι ο τρόμος στρέφουν τους περισσότερους ανθρώπους στο να ζητήσουν οι ίδιοι περισσότερο έλεγχο, περισσότερο νόμο, που θα τραβήξει το αυτί στους κάθε είδους «επικίνδυνους» για τον κοινωνικό ιστό. Οι τότε υποψήφιοι εθνικοσοσιαλιστές έμοιαζαν ως σωτήρια λύση. Μια λύση που θα έβαζε τάξη στο γερμανικό χάος όπου είχε αφήσει η πρώτη παγκόσμια ανθρωποσφαγή.
Μερικά δείγματα των γραπτών του Tucholsky, φωτίζουν αυτό το κλίμα, άλλοτε με περισσότερο χιούμορ, άλλοτε πιο ποιητικά κι άλλοτε πιο ρεαλιστικά. Επιλέχθηκαν ενδεικτικά δύο μικρά κείμενά του, για να δείξουν το κλίμα στην περίοδο του μεσοπολέμου:
Ο ψύλλος
Στο τμήμα du Gard – δεξιά, εκεί που βρίσκεται η Nîmes και η Γέφυρα du Gard, στη νότια Γαλλία– δούλευε σε ένα ταχυδρομείο μια ηλικιωμένη γεροντοκόρη, ως δημόσιος υπάλληλος, που είχε μια κακή συνήθεια: άνοιγε λίγο τα γράμματα και τα διάβαζε. Ήξερα τα πάντα για τον κόσμο. Αλλά, όπως συμβαίνει στη Γαλλία με τα θυρωρεία, τα τηλεφωνεία και τα ταχυδρομεία, είναι σεβαστά ιδρύματα και δεν τα πειράζει κανείς.
Η δεσποινίς, λοιπόν, διάβαζε τις επιστολές και προετοίμαζε με τις δικές τις αδιακρισίες τους ανθρώπους, στενοχωρώντας τους. Στο Τμήμα ζούσε σε ένα όμορφο κάστρο ένας σοφός Graf (γερμανικός ιστορικός τίτλος ευγενείας). Οι Grafen (πληθυντικός του Graf) είναι μερικές φορές έξυπνοι στη Γαλλία. Ο συγκεκριμένος έκανε μια μέρα το εξής:
Κάλεσε στο κάστρο έναν επιμελητή και έγραψε παρουσία του σε έναν φίλο του:
«Αγαπητέ φίλε, Επειδή ξέρω ότι ο η ταχυδρομική υπάλληλος Emilie Dupont ανοίγει και διαβάζει τις επιστολές μας, επειδή θα σκάσει από καθαρή περιέργεια, έτσι σας εσωκλείω, για να φτάσει μια φορά το χειρόγραφο σε εσάς, έναν ζωντανό ψύλλο. Με θερμές ευχές, Graf Koks»Κι έκλεισε την επιστολή αυτή με την παρουσία του δικαστικού επιμελητή. Αλλά δεν έβαλε κανέναν ψύλλο μέσα.
Όταν έφτασε το γράμμα, βρισκόταν ένας μέσα.[1]
Η χιουμοριστική αυτή ιστορία, θα μπορούσε να ενέχει τους συμβολισμούς της και τις αναγωγές της στο σήμερα. Οι παρακολουθήσεις των ηλεκτρονικών ιχνών θεωρούνται πλέον τόσο δεδομένες, που θα έπρεπε να τις επικαλούμαστε όταν γράφουμε στο ηλεκτρονικό μας ταχυδρομείο, όπως ο γερμανός ευγενής στην επιστολή τους. Όσοι αυταπατώνται ότι οι δικές του συνομιλίες κι επαφές είναι ανέγγιχτες και άτρωτες είναι μάλλον πολύ γελασμένος. Απ’ την άλλη, η ιστορία του ψύλλου δείχνει ότι ακόμη κι αν μια σκέψη δεν υλοποιείται και διατυπωθεί σε θεωρητικό επίπεδο, το κράτος θα κάνει το έργο της δημοσίας υπαλλήλου∙ θα συμπληρώσει τα υπόλοιπα, ώστε να πληρωθεί το ρηθέν. Το έγκλημα της σκέψης παρουσιάζεται ως γεγονός. Κι αντί για ψύλλους, εμφανίζονται οι «κοριοί». Άλλωστε, οι μυστικές υπηρεσίες θεωρούνται ως τα κρατικά τοτέμ πλέον, δεν τα πειράζει κανένας εξουσιαστής, αλλά όλοι θέλουν να τα πηγαίνουν καλά μαζί τους.
Σε μια άλλη περίπτωση, αναρωτιέται πώς μπορεί μια φανταστική αφήγηση, με το να λέγεται και ν’ αναπαράγεται διαρκώς, να γίνει ιστορία (Historisches: με το ψευδώνυμο Ignaz Wrobel, στην Die Weltbühne, 26.01.1932, Nr. 4, σελ. 144).
Ιστορικό
Πριν από λίγο καιρό, παρουσίασα εδώ [στην εφημερίδα] το ωραίο μνημείο Deutschen Eck (Γερμανική Γωνία) στο Koblenz.[2] Ο ευλογημένος Κάιζερ Γουλιέλμος (Keiser Wilhelm) ο πρώτος τεμαχίστηκε εκεί σε λίθινα κομμάτια και επέτρεψα στον εαυτό μου να πει μια σαχλαμάρα.[3] Τέτοιες ενέργειες προκαλούν μεγάλη αγανάκτηση στους εθνικιστές μικροαστούς. Έβρεχε διαδηλώσεις κι εγώ δεν είχα καμιά ανοιχτή ομπρέλα∙ και καλά μέχρις εδώ. Παρεμπιπτόντως, αυτό για κάποιες ομάδες νεαρών εθνικιστών ήταν λογικό: για λίγους απ’ αυτούς διαφέρουν τα γλυπτά του Barlach[4] από εκείνα του γουλιελμινικού Kram. Και γι’ αυτό – και μόνο γι’ αυτό– αισθάνθηκαν ότι ο Γουλιέλμος είχε μια ατυχή ανάμειξη, αλλά, αν κοιτάξουμε πιο προσεκτικά, στην πραγματικότητα δεν είχε καμιά. Ένας άνθρωπος χωρίς τύχη.
Σ’ αυτό το δοκίμιο περιγραφόταν επίσης το Deutscen Eck, όπως τα μικρά αγόρια στο σχολείο εξηγούν στον ξένο το μνημείο για έξι πένες∙ έτσι κι η γραμματική του ήταν τόσο επισφαλής. Ούτε ο χρόνος δεν έστεκε πια, η εκσυγχρονιστική βιομηχανία και άλλοι, ακούω, εξηγούν τώρα στο Koblenz, όχι μόνο το μνημείο, αλλά κάτι εντελώς διαφορετικό.
Παλιότερα θα είχαν ζητήσει: «Θα μπορούσατε να μου εξηγήσετε το μνημείο;». Τώρα λένε στον επισκέπτη: «Θέλετε να σας δείξω την ατυχία;» κι εννοούν την τρομερή καταστροφή στη γέφυρα, όπου τόσοι πολλοί άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους. Κι έτσι τώρα, το μικρό αγόρι λέει στο Deutsches Eck, κυριολεκτικά:
«Το μικρό σπίτι όπου ξεχωρίζουν οι λεύκες, τι βλέπετε εκεί; Αυτός είναι ο νεώσοικος, που έσπασε μαζί με τη γέφυρα. Σύντομα ο νεώσοικος μετατράπηκε σε ένα νοσοκομείο κι ένα νεκροτομείο. Κι ο Hindenburg έστειλε στεφάνι στην κηδεία και τυχόν συγγενείς μερικές εκατοντάδες κι ο Hindenburg είπε ότι, αν δεν είχα έρθει εγώ, δε θα είχε συμβεί αυτή η δυστυχία (ένα μέρος του τέλους αναπαράγεται)».
«Πώς το ξέρεις αυτό;» Ρώτησε ένας ξένος τα αγόρια. «Μου το δίδαξε ο πατέρας μου», είπε ένα. Η ιστορία προκύπτει συχνά με θαυμαστούς τρόπους.[5]
Αν και δημοκράτης, ο Tucholsky στηλίτευε εν πολλοίς την πολιτική, τον στρατό και τη δικαιοσύνη. Ήταν ενάντιος στον εθνικοσοσιαλισμό που ανέβαινε ως δύναμη στην εποχή του και δυστυχώς η ιστορία τον δικαίωσε. Προσπαθούσε να μιλήσει και να προειδοποιήσει με το έργο του για τα δεινά που έρχονταν, αγωνιζόταν να αποτρέψει έναν ακόμη πόλεμο και κατάλαβε, όταν ο Hitler πλησίαζε στην εξουσία, ότι μιλούσε σε τοίχο, καθώς πολλοί στρέφονταν προς το Τρίτο Ράιχ. Ήδη απ’ το 1931, η φωνή του ακουγόταν όλο και λιγότερο στον Τύπο. Άλλωστε, η περίφημη δημοκρατία της Βαϊμάρης, συντηρούμενη από μια συντηρητική και υποκριτική πλειοψηφία, είχε σύρει ουκ ολίγους καλλιτέχνες σε δίκες, επειδή υποτίθεται ότι το έργο τους πρόσβαλλε την δημόσια αιδώ, όταν στο στόχαστρο έμπαιναν οι ιερείς, οι στρατηγοί κι οι δικαστές.
Η ελευθερία όμως δεν κερδίζεται σε δίκες, δεν προστατεύεται από νομοθεσίες ούτε από δημοκρατικές κυβερνήσεις. Γι’ αυτό, άνθρωποι που ακόμη και τότε είχαν τη διεισδυτική ματιά του Tucholsky και διείδαν τον κίνδυνο των ανερχόμενων ναζί ή της δεύτερης παγκόσμιας ανθρωποσφαγής, που δεν είχε προηγούμενο ως τότε, δεν κατόρθωσε να απεμπλακεί πνευματικά απ’ τα εχέγγυα ενός καλύτερου κράτους. Έτσι, ο ίδιος περιορίστηκε λίγο αργότερα στην φυγή, ώστε να κατορθώσει να επιβιώσει. Δεν αρκεί, συχνά, να βλέπουμε τον όποιο κίνδυνο, αλλά χρειάζεται και να έχουμε στο μυαλό μας αυτό που θα του αντιταχθεί.
σύντροφοι για την Αναρχική απελευθερωτική δράση
[1]Το κείμενο αυτό το δημοσίευσε με το ψευδώνυμο Peter Panter, στην Die Weltbühne, 05.01.1932, Nr. 1, σελ.26.
[2]Το όνομα ενός ακρωτηρίου στο Koblenz, όπου η Moselle ενώνεται με τον Ρήνο. Το 1897, εννέα χρόνια μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Γουλιέλμου. Ο πρώτος γερμανός αυτοκράτορας τιμήθηκε με έναν γιγαντιαίο έφιππο ανδριάντα, που έφερε μια επιγραφή στα γερμανικά, η οποία έλεγε: ποτέ η αυτοκρατορία δε θα καταστραφεί, όσο μένουμε ενωμένοι και πιστοί. Μια άλλη επιγραφή αναφέρεται στον Γουλιέλμο ως Γουλιέλμο τον Μέγα. Το μνημείο αποτέλεσε το σύμβολο του πρώτου Ράιχ του 1871.
[3]Στις 22 Ιουλίου 1930, μετά το τέλος της συμμαχικής κατοχής της Ρηνανίας, το μνημείο αποκαταστάθηκε εκ νέου με εορτασμούς. Στο πλαίσιο της προετοιμασίας, είχαν εγκατασταθεί συνολικά 28 φώτα στην ακτή στην περιοχή του μνημείου. Την ημέρα αυτή επισκέφθηκε το Ράιχ ο πρόεδρος Paul von Hindenburg, για να ολοκληρώσει το ταξίδι του μέσω της ελεύθερης Ρηνανίας. Μετά από τα πυροτεχνήματα, κατά την ολοκλήρωση των εορταστικών εκδηλώσεων, συνέβη κοντά στο μνημείο μια μεγάλη καταστροφή, καθώς, λόγω του μεγάλου αριθμού του συγκεντρωμένου πλήθους, η στενή πλωτή γέφυρα κατέρρευσε και 38 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Σ’ αυτό το γεγονός αναφέρεται το κείμενο. Προφανώς, ο Tucholsky αστειεύτηκε με αυτό, συνδέοντας την κατάρρευση του αγάλματος του Γουλιέλμου με το πρώτο Ράιχ, που είχαν ως πρότυπο οι ναζί.
[4]Εξπρεσιονιστής γλύπτης, χαράκτης και συγγραφέας, που τα έργα του εντάχθηκαν στην εκφυλισμένη τέχνη απ’ τους ναζί, όσα δηλαδή δεν ακολουθούσαν το ναζιστικό ιδεώδες, όπως συνέβη και με το σταλινικό καθεστώς, που κατέστρεφε ή λογόκρινε όσα έργα δεν υπηρετούσαν επαρκώς –δηλαδή απόλυτα– τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό.
[5]Το κείμενο το έγραψε με το ψευδώνυμο Ignaz Wrobel, στην Die Weltbühne, 26.01.1932, Nr. 4, σελ. 144.
Anarchy press gr 