(Dominoes Dominōrum σημαίνει τα ντόμινο των κυρίαρχων)
«Λεοπαρδάλεις εισβάλλουν στο ναό και πίνουν από τα θυσιαστήρια σκεύη. Καθώς αυτό επαναλαμβάνεται διαρκώς, τις περιμένουν εκ των προτέρων και αυτό γίνεται μέρος της τελετουργίας». Φραντς Κάφκα
Η διαμεσολάβηση, το να παρεμβάλλεται δηλαδή ανάμεσα στο άτομο και την κάθε εξουσία που βρίσκεται από πάνω του, αλλά και μεταξύ των ατόμων, κάποιος τρίτος, που θα συμβιβάσει τα διαφορετικά μέρη είναι μια παλιά ιστορία. Υπάρχει από τη στιγμή που «ενώθηκαν» οι άνθρωποι κάτω από μια κοινή επιβολή. Έχει μία διαχρονική χρησιμότητα για κάθε λογής κράτος και εξουσία. Δημιουργεί αποστάσεις, αποπροσωποποιεί, κάνει την κάθε ανθρώπινη ιδιαιτερότητα να εγκλωβίζεται σε έναν αόρατο ιστό. Ανάμεσα στο άτομο και την κεντρική εξουσία για παράδειγμα παρεμβάλλονται αμέτρητες υπηρεσίες, που κάνουν το κράτος απρόσωπο και μοιράζουν τις ευθύνες γενικά και αόριστα σε απρόσιτους διευθυντές, προέδρους, υπεύθυνους, πρωθυπουργούς κλπ. Κανείς δεν τους προσεγγίζει εύκολα, περιβάλλονται από μία ιεραρχία υπαλλήλων και γίνονται τόσο απρόσωποι, όσο κι ο θεός, αποκτούν πλέον συμβολική σημασία.
Αυτή η λαβυρινθώδης διαμεσολάβηση ανάμεσα στον άνθρωπο-πολίτη και την εξουσία τού καλλιεργεί τον φόβο και την αίσθηση της αδυναμίας1 ότι αυτός ένας απλός άνθρωπος είναι, που δεν έχει καμία δύναμη, δεν μπορεί να κάνει τίποτε και το μόνο που του μένει είναι να μένει υπάκουος και να κοιτάει τη δουλειά του. Ακόμη και η οργή του και η έκρηξή του πρέπει να αφήνεται στα χέρια ειδικών, που ξέρουν πως θα διαμεσολαβήσουν καλύτερα εκ μέρους του τα δικαιώματά του στο κράτος, πώς θα επιτύχουν δηλαδή καλύτερο συμβιβασμό2.Oι εξουσιαζόμενοι καλούνται να υποδυθούν τον καφκικό ήρωα σε ένα όλο και περισσότερο ελεγχόμενο κοινωνικό «σανίδι» με το κράτος σε θέση σκηνοθέτη ταινιών b-movies να επιχειρεί να παρουσιάσει το εξόφθαλμα στημένο ως φυσικότητα. Κι όσο για την ατομική έκφραση, την πραγματική επιθυμία για ζωή, την πραγματική επαφή, αφήνονται για μια άλλη φορά, σε έναν άλλο φανταστικό ελεύθερο κόσμο. Και αυτή η ζωή, όπου κρίνεται η στιγμή ως επιλογή, περνάει σαν ένας προαποφασισμένος συμβιβασμός.
Μια παλιά ιστορία
Το κράτος από την αρχή της εμφάνισής του δεν παρέλειψε την αξία της διαμεσολάβησης ως άριστη μέθοδο εξαπάτησης. Μετέτρεψε τους ανθρώπους σε πολίτες, υπηκόους, πιστούς, σκλάβους. Στην αρχή φαινόταν αρκετά πειστικό στους περισσότερους το επιχείρημα ότι ο βασιλιάς-αρχιερέας3 διαμεσολαβεί ανάμεσα στο θεό και τους ανθρώπους. Οι θεοί αλλάζανε, μα οι κυβερνήσεις μέναν, γιατί έγινε βασικό συστατικό στη συνταγή του κράτους να είναι απρόσωπο και τετελεσμένο, μία υπέρτατη, ακατάλυτη απροσπέλαστη υπέρ-δύναμη, όπου κάθε μέλος του όφειλε να γίνει εξαρχής υπήκοος. Σύμβολο του κράτους ήταν η εξουσία του θεϊκού βασιλιά, που τη μεταβίβαζε στα παιδιά του. Αυτή η αναλογία στη συνταγή δεν άλλαξε, όσο κι αν αυτή η θεϊκή εξουσία άλλαζε στο μεταξύ ονόματα.4
Πολλές ήταν οι φορές που το κράτος καταλάμβανε μία απέραντη γεωγραφική έκταση, καθιστώντας αναγκαία την εντατικοποίηση της διαμεσολάβησης. Ο βασιλιάς, όσο κι αν θέλει να ‘ναι κάτι παραπάνω, στην πραγματικότητα είναι ένα φυσικό πρόσωπο, που δεν μπορεί να βρίσκεται ταυτόχρονα παντού και διατρέχει τους ίδιους κινδύνους και την ίδια έκθεση στη φθορά με τους άλλους ανθρώπους (π.χ. αρρώστιες, θάνατος). Γι’ αυτό χρειάζονταν συνεργάτες· ένα επιτελείο που λειτουργεί βοηθητικά και μοιράζεται τις αρμοδιότητές του. Οπότε, διαμοιράστηκαν οι εξουσίες σε πολιτικές, στρατιωτικές, θρησκευτικές, διοικητικές. Έτσι, εμφανίστηκαν οι στρατηγοί, οι ιερείς, η γερουσία, οι αυλικοί, οι άριστοι και πάει λέγοντας.5 Ο καθένας ανέλαβε να εκπροσωπεί έναν κρατικό θεσμό και ανάλογα με τα «παράσημα» που βάραιναν το στήθος του γινότανε λιγότερο ή περισσότερο απρόσιτος για τους καταπιεσμένους ανθρώπους. Η διάκριση των εξουσιών δεν συνδέεται όμως απαραίτητα με τη μεγάλη γεωγραφική έκταση, αλλά τη βρίσκουμε και στις αρχαίες ελληνικές πόλεις-κράτη6. Κάποιοι μεταγενέστεροι φιλόσοφοι θεώρησαν τη διάκριση των εξουσιών ένα σημαντικό βήμα για τη δημοκρατία7. Όμως αυτή η έννοια δεν ισοδυναμεί με την ελευθερία. Και τι μ’ αυτό λοιπόν; Η διάκριση αυτή έγινε ο θεμέλιος λίθος της διαμεσολάβησης.
Αν όποιος ένιωθε ότι, για να διεκδικήσει το δίκιο του, έπρεπε να το αναθέσει σε έναν ρήτορα, γιατί κάποιοι «πεφωτισμένοι» ήξεραν καλύτερα από όλους τι είναι δίκαιο και τι άδικο, κάποιοι άλλοι έκριναν πότε θα γίνει πόλεμος και πότε όχι, άλλοι έκριναν τι είναι ιερό και πόσο κοστολογείται, τότε ο άνθρωπος δε μένει πια παρά να υπακούει απλά στους κανόνες. Αρκεί λοιπόν να δέχεται αυτούς που μεσολαβούν ανάμεσα σε αυτόν και τη ζωή του, δίχως να θέτει ερωτήματα, αμφιβολίες και – φυσικά επ’ ουδενί – αντιρρήσεις. Στις δημοκρατίες επιλέγουν οι περισσότεροι, στις ολιγαρχίες οι λίγοι, στις βασιλείες ο ένας. Ποτέ δεν επιλέγουν, όμως, όλοι για όλους και ο καθένας για τον εαυτό του. Το καθοριστικό βήμα για τον ετεροκαθορισμό των ανθρώπινων σχέσεων είχε ήδη γίνει.
Με το πέρασμα του χρόνου αυτό το δίκαιο καταγράφηκε και κωδικοποιήθηκε, οι στρατιωτικές αποφάσεις γίνονταν όλο και πιο επίσημες, οι οικονομικές συμφωνίες επικυρώνονταν και επιβάλλονταν επισήμως με νόμους. Η συσσώρευση πλούτου έπρεπε επίσης να καταγραφεί, για να κατοχυρωθεί και να μπορεί να κληρονομηθεί. Έτσι, οι εξουσιαστικοί θεσμοί επισημοποιήθηκαν ως νόμοι και απέκτησαν τόση ισχύ, που τέθηκαν σε αξία πάνω από την ανθρώπινη ζωή. Ο νόμος έγινε το καλοθρεμμένο παιδί κάθε εξουσίας. Με τη σειρά τους δημιουργήθηκαν και οι αντίστοιχες υπηρεσίες και υπηρέτες του νόμου(ανθρωποφύλακες και φυλακές). Και το επιτελείο της διαμεσολάβησης μεγάλωνε. Στο μεταξύ ο άνθρωπος δεν ήταν αρκετό να γεννιέται για να υπάρχει. Έπρεπε να ενταχθεί σε μητρώα, να πάρει έναν αριθμό και να δηλωθεί ως υπήκοος ή πολίτης8. Όλες του οι σχέσεις έπρεπε να επικυρώνονται από το κράτος (γέννηση, γάμος, οικογένεια, θάνατος, κλπ.). Οι σχέσεις ρυθμίζονται όλο και πιο πολύ υπό την επίβλεψη του κράτους και οι υπάλληλοί του διαμεσολαβούν, ώστε τίποτε να μην ξεφεύγει απ’ τον έλεγχο.
Senātus Populusque Rōmānus9
Σταδιακά η διαμεσολάβηση γίνεται όλο και πιο περίπλοκη και χρειάζεται όλο και περισσότερους υπαλλήλους, ώστε να λειτουργεί και να οργανώνεται σωστά. Σημαντικός παράγοντας υπήρξε η όλο και μεγαλύτερη πολυπλοκότητα των ανθρωπίνων σχέσεων που προέκυψε από την πολιτισμική «πρόοδο». Ενώ και στις πόλεις-κράτη λειτουργούσαν τα μητρώα και οι υπηρεσίες, τα δικαστήρια, οι φυλακές, οι ποινές, που ορίζουν τη ζωή, την ιδιοκτησία, την εξορία και το θάνατο των πολιτών τους, στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία διακλαδώνονται και θεσμοποιούνται ακόμη περισσότερο. Βασική αιτία που προκάλεσε την «ανάγκη» διαμεσολάβησης παραμένει η συσσώρευση της ιδιοκτησίας και η επιθυμία να διατηρείται και να κληρονομείται σε συγκεκριμένα πρόσωπα και στα παιδιά τους. Η ανάγκη ακόμη να την διαχειρίζονται και να την επεκτείνουν αποτελεσματικά έφερε τις αντίστοιχες υπηρεσίες, ώστε το κράτος να διασφαλίζει και να επικυρώνει τις συναλλαγές των ιδιοκτητών.10 Η εξουσία και η ιδιοκτησία, άμεσα αλληλένδετες, είχαν πολλούς διεκδικητές. Για αυτό και καθιερώθηκαν προϋποθέσεις για πρόσβαση σ’ αυτές.
Η δημιουργία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας έφερε μαζί της καινούριες νοοτροπίες στη σχέση του υπηκόου με τον αυτοκράτορα.11Παρόλο που ήδη με τον Αλέξανδρο και τους λεγόμενους αλεξανδρινούς διαδόχους του ο πολίτης ήταν πια μία ασήμαντη μονάδα μέσα σε μία αχανή αυτοκρατορία12, η Ρώμη εγκαινίασε μία νέα εποχή στη διαχείριση της απέραντης κυριαρχίας, εισάγοντας «καινά δαιμόνια». Με τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία γεννήθηκε η γραφειοκρατία που ζούμε σήμερα σε εξελιγμένη μορφή και συστηματοποιήθηκε η κωδικοποίηση των νόμων. Επίσης στη Ρώμη έχουμε την εμφάνιση της πολυκατοικίας, που συνδέεται με τη συγκέντρωση σε ένα αστικό κέντρο και την πολυπλοκότητα της ζωής και των ανθρωπίνων σχέσεων που αυτό συνεπάγεται.13 Μάλιστα, το μοντέλο διοίκησης της πρωτεύουσας κοπιάρεται πιστά μέχρι και το τελευταίο χωριό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Από εκεί μας έμεινε και το διοικητικό μοντέλο των δήμων και κοινοτήτων και η ορολογία επαρχία, που διαχωρίζεται από την πρωτεύουσα σήμερα.
«Το κράτος, είμαι εγώ»
Ο ελέω θεού βασιλιάς του μεσαίωνα, που επικυρώνει την απόλυτη και αδιαμφισβήτητη εξουσία του απευθείας από το θεό, βρήκε αργότερα μία από τις κορυφαίες εκφράσεις του στην περίπτωση του «βασιλιά Ήλιου» Λουδοβίκου ΙΔ΄, που διατύπωσε την περίφημη φράση «Το κράτος είμαι εγώ» (L’État, c’est moi). Πίστευε όχι απλά ότι κυβερνάει ελέω θεού, αλλά ότι είναι ο εκπρόσωπος του θεού στη γη και το επίκεντρο του κόσμου. Οι βυζαντινοί αυτοκράτορες απ’ την πλευρά τους κατάλαβαν νωρίς, με πρώτο τον Κωνσταντίνο14, ότι η χριστιανική πίστη ήταν ένας έξυπνος τρόπος να διοικήσουν τα φέουδά τους, ανεβοκατεβάζοντας στους επισκοπικούς θρόνους τους έμπιστούς τους. Μάλιστα, καθώς στην αρχή το χριστιανικό δόγμα δεν ήταν παγιωμένο, οι σύνοδοι των ανατολικών και δυτικών εκκλησιών είχαν την ευχέρεια να αποφασίζουν ποια ήταν η ορθή πίστη και ποια η αίρεση, καταπώς βόλευε. Αυτός ήταν ένας αποτελεσματικός και αμείλικτος τρόπος να βγαίνουν από τη μέση οι αντίπαλοι συνήθως με εφιαλτικούς τρόπους θανάτωσης. Και βέβαια βασανίζονταν φρικτά, κακοποιούνταν και στιγματίζονταν ακόμη και μετά θάνατον ως μάγοι και δαιμονισμένοι όσοι τολμούσαν να αντιπαραταχθούν στη δεισιδαιμονία. Έτσι χάθηκε και το νήμα της λογικής και της επιστήμης ανάμεσα στην αρχαιότητα και το σήμερα – όχι ότι κι αυτή, προσδεμένη στην εξουσία αργότερα, βοήθησε στην ανθρώπινη απελευθέρωση.15
Ένα άλλο στοιχείο που ενίσχυσε τη γραφειοκρατική δομή ήταν η γέννηση του νόμου των περιφράξεων, που συμπλήρωσε το κληρονομικό δίκαιο του Μεσαίωνα, ιδιαίτερα της Αγγλίας (είναι άλλωστε το παλαιότερο και μακροβιότερο κράτος, όπως το ξέρουμε σήμερα). Αρχικά λοιπόν καθιερώθηκε επίσημα το κληρονομικό δίκαιο. Με νομικά έγγραφα επικυρώνεται η έκταση της περιφραγμένης ιδιοκτησίας κάποιου και θεωρείται απαραβίαστη, ώστε να μπορεί να κληρονομηθεί με ασφάλεια στους απογόνους μέσα από ένα περίπλοκο σύστημα που βασίζεται στο πλέγμα των συγγενικών σχέσεων(αντίστοιχα παραδείγματα είναι το ισλαμικό και το εβραϊκό). Τα κληρονομικά δικαιώματα όχι απλά έφτασαν ως εμάς και θεωρούνται αυτονόητα, αλλά έκαναν το δικαίωμα της ιδιοκτησίας πιο σημαντικό ακόμη και από την προσωπική ελευθερία. Απ’ τον 16ο αι. εμφανίζεται ο θεσμός των περιφράξεων· ιδιωτικοποιούνται και περιφράσσονται τα δάση και τα βοσκοτόπια(που ως τότε ήταν ελεύθερα), με αποτέλεσμα να μεταβληθούν οι φεουδάρχες σταδιακά σε επιχειρηματίες, που εμπορεύονται ξυλεία ή μαλλί (κάνοντας τα χωράφια βοσκοτόπια).
Αρχικά αρκούσε να πιστεύουν όλοι στο βασιλιά ως διαμεσολαβητή με το θεό. Επειδή όμως οι διεκδικητές της εξουσίας αυξάνονταν, άρχισαν να μπαίνουν και άλλα κριτήρια. Να είναι κανείς άριστος, να είναι ντόπιος, να είναι ευγενής, φιλοκαθεστωτικός. Την τιμωρία του θεού – που ποτέ δεν ξεπεράστηκε πλήρως – συμπλήρωνε η τιμωρία του νόμου, του κοινωνικού αποκλεισμού, της ηθικής απαξίωσης. Και όλα αυτά μέσα από διαδικασίες επικυρωμένες από τη διαμεσολάβηση ανάμεσα στο κράτος και τα πρόσωπα, που έγιναν πολίτες, υπήκοοι, λαός. Όλη η ύπαρξη ενός ανθρώπου εξαρτιόταν από την σχέση του με το κράτος. Για παράδειγμα, σε μία πόλη-κράτος της αρχαίας Ελλάδας η εξορία ηθικά και βιωματικά ισοδυναμούσε με θάνατο. Αντίστοιχες όμως νοοτροπίες συναντάμε και στην Ιαπωνία ή την Κίνα και την Ινδία. Ουσιαστικά η διαμεσολάβηση έκανε πιο σύνθετες και τις σχέσεις συμφερόντων.
Το κράτος «καλός πατερούλης»
Με τη σταδιακή αποδόμηση των παλιών αυτοκρατοριών, ξεπήδησαν τα σύγχρονα εθνικά κράτη και κάποιες ενώσεις κρατιδίων, όπως οι Η.Π.Α. και η Ε.Σ.Σ.Δ.16, που χρησιμοποίησαν τη διαμεσολάβηση με νέους τρόπους, καθώς οι παλιοί θεοί έσβησαν σιγά-σιγά. Ο θεός τιμωρός δεν έπειθε πια, καθώς πέρασαν αρκετοί αιώνες λογικής στο αυλάκι της ιστορίας. Η λογική έφερε νέους θεούς, που παρείχαν άλλου είδους αγαθά στους πιστούς τους. Οργάνωσαν με νέες τελετουργίες την καθημερινότητά τους, προσφέροντάς τους άλλες ευκολίες (ηλεκτρισμός, τηλεπικοινωνίες, μέσα μεταφοράς κλπ.), που φώτισαν τις νύχτες, μίκρυναν τις αποστάσεις και έδιωξαν τα παλιά φαντάσματα. Καινούριοι θεοί έγιναν η τεχνολογία και η πρόοδος, που απέκτησαν νέους φανατικούς οπαδούς. Καινούριοι ναοί χτίστηκαν (χρηματιστήρια, τράπεζες, μεγάλες επιχειρήσεις, εργοστάσια), που ζητούσαν όχι νηστεία και προσευχή, αλλά διαρκή αναζήτηση κέρδους και επενδύσεων17. Όσοι παραμένουν εκτός των τελετουργικών, διώκονται από το παράδεισο της κατανάλωσης και μένουν εξόριστοι στην άγνοια και την εκμετάλλευση την εξώτερη. Οι εικόνες των παλιών θεών αντικαταστάθηκαν από το θέαμα των νέων, που παρείχε εντυπωσιακές κινούμενες και επιβλητικές εικόνες κάθε είδους.
Στα εθνικά κράτη η διαμεσολάβηση έγινε πια τρόπος ζωής. Ανάμεσα στον άνθρωπο και στο κράτος, αλλά και ανάμεσα στον άνθρωπο και τον άνθρωπο παρεμβάλλονται πια αναρίθμητες μηχανές, gadgets, ψηφιακοί κόσμοι, που ανεβοκατεβάζουν το κύρος και την αναγνώριση, αυξάνουν τη δύναμη και την επιβολή, παρέχουν αποτελεσματικότερο έλεγχο και παρακολούθηση, ξέρουν καλύτερα τι αρέσει στον καθένα, προλαβαίνουν τις επιθυμίες και προβλέπουν τις κινήσεις. Η διαμεσολάβηση έπεισε ότι είναι η μόνη αλήθεια, ότι χάρη σε αυτή το κράτος και κάθε εξουσία στερεώνουν καλά την διακυβέρνησή τους και τιμωρούν τους «κακούς», μας προστατεύουν ακόμη και από τον εαυτό μας. Παρεμβαίνει να ελέγξει αν «όλα πάνε καλά». Και πράγματι πηγαίνουν καλά για όσους, απαριθμώντας τα φανταστικά κέρδη τους, συνεχίζουν να καταβροχθίζουν τον πλανήτη, σαν πιστοί οπαδοί της προόδου.
Η γραφειοκρατία συνεχίζεται βέβαια ακάθεκτη και επικυρώνει πια όχι μόνο την ταυτότητα και τα περιουσιακά στοιχεία, αλλά και κάθε γνώση με τίτλους σπουδών, που εξασφαλίζουν την εγκυρότητά της. Το κράτος-ρυθμιστής παρεμβαίνει με εξετάσεις, που επαληθεύουν ότι κάποιος έμαθε σωστά όσα ήταν ωφέλιμα για την εξουσία μέσα από την «δια βίου μάθηση». Έτσι η απόκτηση πτυχίων έγινε ένα ωφέλιμο φορτίο για την απόδειξη δεξιοτήτων. Και όσα δεν χρειάζονται πτυχία – οι σχέσεις, οι προτιμήσεις, όσα αγαπάμε – βρήκαν διαμεσολαβητή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, για να έλθουν στο (ψηφιακό) φως.
Η ψηφιακή εποχή δε μας απάλλαξε ούτε καν από τη γραφειοκρατία. Για τους αρχιερείς της προόδου, τους μεγαλοεπενδυτές βέβαια οι νόμοι έφεραν μεγάλες απαλλαγές και διευκολύνσεις, ώστε ανενόχλητοι να έχουν πρόσβαση σε κάθε φυσικό πόρο με απλουστευμένες διαδικασίες για τις επενδύσεις τους. Το περίπλοκο γραφειοκρατικό σύστημα όμως αφορά όλους τους υπόλοιπους, τους «κοινούς θνητούς», για τους οποίους είναι ένα τέρας, που τους τρώει τη ζωή. Έτσι στην Ελλάδα για παράδειγμα, ακόμη και για να σφραγίσουμε την κάρτα ανεργίας στον ΟΑΕΔ (μια ανούσια διαδικασία, που μας κατατάσσει απλώς στο ποσοστό των ανέργων) χρειάζεται εγγράφως προσκόμιση ΑΜΚΑ. Από την άλλη απαιτείται η φορολογική δήλωση για να μας δοθεί βεβαίωση ανεργίας(η οποία έχει μόνο πενθήμερη ισχύ). Για την τροφοδοτούμενη από τη γραφειοκρατία ψυχορραγούσα δημόσια ασφάλιση και περίθαλψη κάθε αναφορά είναι ανε
παρκής.
Ένα καινούριο όπλο στα χέρια του καπιταλιστικού συγκεντρωτισμού είναι η καθιέρωση της αυθεντίας στη συνείδηση του καθένα, στον τρόπο ζωής και στις καθημερινές μας συναναστροφές. Όλα θα πρέπει να ελέγχονται από κάποιους ειδικούς, οι οποίοι ξέρουν και κατέχουν τη γνώση όπως οι αρχαίοι σαμάνοι και οι πάπες του μεσαίωνα. Στη ζωή μας καθημερινά εισβάλλουν διάφορα αρκτικόλεξα (PSI και τα ρέστα) και νεφελώδεις έννοιες δήθεν πολύ καταρτισμένων και παντοδύναμων οικονομολόγων, οι οποίοι μέσα από αόριστες προβλέψεις και εντολές επιβάλλουν σε μας τους αδαείς ότι καλύτερα είναι να σωπαίνουμε και να εφαρμόσουμε τους κανόνες, που διαρκώς αλλάζουν και προσαρμόζονται στα συμφέροντα που αλλάζουν χέρια. Έτσι διαμεσολαβεί ανάμεσα στους επίσημους διαχειριστές της εξουσίας(διαπιστευμένους από τους τεχνικούς της γνώσης) και στους υπόλοιπους ένα χάσμα πληροφοριών, άχρηστων στην ουσία, που όμως διαιωνίζουν την εξουσία ως ανυπέρβλητη αυθεντία. Έτσι, οι σύγχρονοι βασιλιάδες είναι ελέω χρήματος και τεχνολογίας. Οι εκπρόσωποι της παντοδυναμίας της τεχνοκρατικής και ψυχρής θεάς λογικής.
Η νέα θεότητα έφερε τα δικά της θαύματα, την 
απεριόριστη ροή της πληροφορίας, τους ακριβείς υπολογισμούς, που οι ακούραστοι υπολογιστές κάνουν για μας χωρίς ανθρώπινα λάθη. Φέρνει την υψηλή ποιότητα στην εικόνα και τον ήχο, την υψηλή ποιότητα και την ταχύτητα στις τηλεπικοινωνίες (αλλά όχι στην επικοινωνία). Και εμείς, αν θέλουμε να είμαστε καλοί πιστοί, θα πρέπει να φέρουμε αποδείξεις, να δείξουμε ότι την εμπιστευόμαστε και της εξομολογούμαστε όλα τα μυστικά μας. Και κείνη τα μαζεύει προσεκτικά και μας κατηγοριοποιεί αναλόγως. Έχει μάλιστα μία ψηφιακή μνήμη, που αποθηκεύει, χωρίς να ξεχνάει όσες πληροφορίες χρειάζεται (όπως κάνει συχνά το ανθρώπινο μυαλό) και είναι έτοιμη να μας αντιμετωπίσει τον καθένα ξεχωριστά.
Το κράτος λειτουργεί σαν ακορντεόν, που άλλοτε απλώνει (σε αυτοκρατορία), άλλοτε μαζεύει (σε πόλη-κράτος, έθνος-κράτος ή βασίλειο), ανάλογα με τον σκοπό που μας παίζει κάθε φορά η εξουσία. Παρότι έχει περάσει στη συνείδηση πολλών ότι τα κράτη που ξέρουμε είναι πολύ παλιά ή ότι ο καπιταλισμός είναι αξεπέραστο σύστημα, τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Μπορούμε να ζούμε σε ελεύθερες κοινωνίες που δεν αποτελούν κράτη και με μορφές οργάνωσης που δεν έχουν καμία σχέση με τον καπιταλισμό. Αλλά και χωρίς καμία εξουσία οποιουδήποτε είδους (για παράδειγμα η «ιδανική» Πολιτεία του Πλάτωνα, αν και αναζητά τη δικαιοσύνη, βασίζεται σε εξουσιαστικές δομές). Μια νέα παγκόσμια αυτοκρατορία με πολύ αποτελεσματικότερα μέσα στον έλεγχο και το συγκεντρωτισμό θα μπορούσε δυστυχώς να μην είναι μία φανταστική δυστοπία. Και μάλιστα θα έχει το πλεονέκτημα να χρησιμοποιήσει την εξατομίκευση, αντιμετωπίζοντας τον καθένα μας ξεχωριστά στην καταστολή, σε συνδυασμό με την μαζικοποίηση, που προσφέρουν οι σύγχρονοι ναοί κατανάλωσης και διασκέδασης. Έτσι, οι μελλοντικοί υπήκοοι θα μπορούν να ζουν και να καταναλώνουν μαζικά και απρόσωπα, αλλά να μένουν μόνοι απέναντι στην παγκόσμια εξουσία.
Τα μέσα αλλάζουν, αλλά η ουσία μένει ίδια
Ασχέτως λοιπόν αν κάποιος είναι κάτοικος πόλης-κράτους, αυτοκρατορίας ή έθνους-κράτους η διαμεσολάβηση είναι παρούσα και κυρίαρχη στη ζωή του. Η διαφορά κρίνεται στα μέσα και τα εργαλεία που διαθέτει κάθε φορέας εξουσίας, προκειμένου να ελέγχει και να καταγράφει καλύτερα, να κατηγοριοποιεί και να ταξινομεί, ώστε να μην ζει κανείς έξω από την επίβλεψή του. Μία άμεση δημοκρατία βέβαια δεν είναι τίποτε διαφορετικό από τα παραπάνω, αφού βασικό της κριτήριο είναι η επιβολή της άποψης της πλειοψηφίας. Ο άνθρωπος δεν καταπνίγεται λιγότερο σε μία άμεση δημοκρατία, αφού αυτή παραμένει μία δημοκρατία· θεωρεί ότι είναι αρκετό να θέλουν πολλοί κάτι, για να είναι σωστό ή δίκαιο. Αυτό στη συνείδηση των αναρχικών είναι το ίδιο παράλογο με μία αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Και στις δύο περιπτώσεις ανάμεσα στον άνθρωπο και στο πως θα διαχειριστεί τη ζωή του μεσολαβεί για άλλη μια φορά η άποψη των πολλών. Οπότε η διαμεσολάβηση απλά γίνεται με άλλα μέσα. Οι διακρίσεις, η κοινωνική διαστρωμάτωση, η κατηγοριοποίηση των πολιτών (σε μια δημοκρατία μιλάμε για πολίτες, άτομα, μάζες, αλλά όχι για ανθρώπους), οι προνομιακές σχέσεις και οι ενώσεις συμφερόντων δεν εξαλείφονται· παραμένουν είτε ρίξεις ένα ανούσιο ψηφοδέλτιο σε μια κάλπη είτε πηγαίνεις σε μια πλατεία και σηκώνεις το χέρι σου, όταν σε ρωτήσουν κάποιοι τι προτιμάς.
Κάθε φορά τα μέσα και τα εργαλεία της κρατικής μηχανής μεταβάλλονται, εξελίσσονται και προσαρμόζονται στις ανάγκες, που προκύπτουν. Και επειδή πολλές φορές, όταν αναφερόμαστε στην αρχαιότητα, επικρατεί το ελληνικό παράδειγμα, καλό θα ήταν να έχουμε υπόψη μας ότι αυτού του τύπου η οργάνωση με τη διαμεσολάβηση υπηρεσιών και κρατικών υπαλλήλων τα συναντάμε νωρίτερα από τις πόλεις-κράτη. Τα βρίσκουμε στις κάστες των Ινδιών και στη φαραωνική Αίγυπτο με τους πολλούς κρατικούς υπαλλήλους· στην Κίνα, όπου η διαμεσολάβηση παίρνει τη μορφή τελετουργικού, που διατηρήθηκε για αιώνες ανέπαφο. Και βέβαια συνεχίζει να υπάρχει στις αυτοκρατορίες και τα εθνικά κράτη.
Η τελετουργία και τα τυπικά των θρησκειών ήταν αρκετά στις αρχαίες κοινωνίες, για να πείσουν τους περισσότερους να δεχτούν το απαραβίαστο της εξουσίας του βασιλιά. Κάτι που συνέβαινε και στις μεσαιωνικές αυτοκρατορίες (ορθόδοξες και καθολικές). Η θρησκεία ήταν ένα καλό όργανο διαμεσολάβησης, που έδινε κύρος και μεταφυσική δύναμη στον έναν εκλεκτό. Οι ιερείς που περιέβαλλαν τον αυτοκράτορα κάποιες φορές είχαν και έχουν τόση εξουσία, που συμβάλλουν στην εναλλαγή κυβερνήσεων ή στην απόφαση διεξαγωγής πολέμων.
Ένας άλλος πολύ αποτελεσματικός τρόπος διαμεσολάβησης είναι η γραφειοκρατική οργάνωση. Η εφεύρεση του χαρτιού διευκόλυνε και επιτάχυνε αυτό τον έλεγχο, αλλά η ψηφιοποίηση εκτίναξε στα ύψη τις δυνατότητές του. Το έγγραφο είναι αυτό που επιβεβαιώνει την εγκυρότητα, τη νομιμότητα, εν ολίγοις την αλήθεια της εκάστοτε εξουσίας. Η υπογραφή και η σφραγίδα επιβάλλουν την ισχύ του. Η γραφειοκρατική δομή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας που καθιέρωσε επαγγελματικές ομάδες γραφειοκρατών, η παπική βούλα που επικύρωνε αποφάσεις, η αυτοκρατορική σφραγίδα, οι κρατικές υπηρεσίες, τα συγχωροχάρτια είναι μερικές από τις μορφές της. Έτσι, καθιερωνόταν στη συνείδηση των ανθρώπων με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ότι είναι υπήκοοι, ότι υπάγονται σε ένα κράτος/αυτοκρατορία και σε αυτό θα πρέπει να λογοδοτούν. Αυτή η διαμεσολάβηση έκανε επιπλέον όλο και πιο απρόσιτο και απρόσωπο το κέντρο λήψης εξουσιών και αποφάσεων.
Έτσι, στις παλαιού τύπου αυτοκρατορίες ενδεχομένως κάποιος να μην είχε δει ποτέ στη ζωή του τον αυτοκράτορα. Όταν εξεγειρόταν, είχε απέναντί του μια απρόσωπη εξουσία και όταν τολμούσε να σηκώσει κεφάλι, του το έπαιρνε ένας απρόσωπος δήμιος με κουκούλα. Από την άλλη ο κάθε άνθρωπος για το κάθε κράτος παραμένει πάντα ένας απρόσωπος αριθμός, που η παρουσία του πρέπει να πιστοποιείται ό,τι κι αν θελήσει να κάνει(πιστοποιητικό γέννησης και θανάτου, γάμος, βάπτιση, πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης, πιστοποιητικό σπουδών, πιστοποιητικό γνώσεων, πιστοποιητικό ανεργίας/εργασίας, ιδιοκτησίας, ποινικό μητρώο και πάει λέγοντας)18. Ουσιαστικά για το κράτος είμαστε ένας αριθμός – ή κάποτε και περισσότεροι – από το ληξιαρχείο ως το οστεοφυλάκιο.
Πριν μπούμε στο σχολείο καν, έχουμε κατανεμηθεί σε γενιές. Μπαίνοντας στην σχολική τάξη, θα ακολουθήσουμε το πείραμα που αποφάσισε το υπουργείο παιδείας εκείνης της εποχής για εμάς. Αν τύχουμε σε άλλη τάξη, θα γίνουμε πιθανότατα πειραματόζωα άλλου υπουργού. Πριν ενηλικιωθούμε επίσημα – επειδή το κράτος όρισε την ενηλικίωση στα δεκαοκτώ έτη – μαθαίνουμε εγκαίρως τα τερτίπια της διαμεσολάβησης. Δεν χρειάζεται να γνωρίσουμε εκείνες τις μυστήριες επιτροπές, κάποιων πολύ σοφών, που οργανώνουν το πρόγραμμα σπουδών μας και το περιεχόμενο των σχολικών μας βιβλίων. Έρχονται σε μας οι διαμεσολαβητές τους δάσκαλοι και καθηγητές, εξουσιοδοτημένοι με σφραγίδες, χαρτιά και εξετάσεις ως κατάλληλοι να διαμεσολαβούν ανάμεσα σε ‘μας και τη μελλοντική κοινωνία, για να μας κάνουν «καλούς πολίτες». Το ίδιο θα κάνει και ο στρατός βέβαια κατόπιν στα αγόρια, καθώς θα γίνουν έτσι άντρες ετοιμοπόλεμοι, για να υπηρετήσουν το κράτος αποτελεσματικά…
Μαθαίνουμε έτσι και συνηθίζουμε σαν κάτι φυσικό τις ιεραρχικές δομές. Στη δουλειά, στη ζωή, στη διοίκηση του κράτους, υπάρχει μία ιεραρχία, που οφείλουμε να σεβόμαστε. Η δημοκρατία μάλιστα εφηύρε έναν πολύ έξυπνο τρόπο να καθησυχάζει ότι η ζωή κυλάει χωρίς να χρειάζεται να βγαίνουμε από τη ρουτίνα μας. Υπάρχουν οι εκλογές και τα κόμματα, που μπορούν να μας εκπροσωπούν και να διαμεσολαβούν, ώστε κάπως να βολευτούμε καλύτερα στη ζωή και να εξασφαλίσουμε και τα παιδιά – και τα εγγόνια μας αν γίνεται καλύτερα. Γιατί «η οικογένειά μας να είναι καλά», άλλωστε, «ποιος νοιάζεται για μας, για να νοιαστούμε και ‘μείς για τους άλλους»… καλύτερα «να κοιτάμε τη δουλειά μας, για να πάμε μπροστά». Αυτά τα «διδάγματα» τόσα χρόνια έχτιζαν ολόκληρες κοινωνίες και άρχισαν να μοιάζουν σαν αιώνιες αλήθειες, μέχρι να καταρρεύσουν σα δίδυμοι πύργοι.
Οι ελεύθεροι όμως άνθρωποι δεν αφήνουν άλλους να γράφουν το σενάριο της ζωής τους γι’ αυτούς. Η πολιτική, παρά τα πολλαπλά της μασκαρέματα – από την απαρχή του πολιτισμού μέχρι σήμερα – δεν είναι παρά η «τέχνη» της εξαπάτησης και ως τέτοια πρέπει να την αντιμετωπίζουμε. Η διαμεσολάβηση για την πολιτική έγινε ό,τι οι χειροπέδες για το δεσμοφύλακα. Οι απελευθερωτικές απόψεις των αναρχικών δεν χωράνε σε κανένα πολιτικό πρόγραμμα γιατί οι αγώνες τους για έναν ανεξούσιο κόσμο έχουν ως συστατικό την ειλικρίνεια και όχι το ψέμα και την χειραγώγηση. Ας κρατήσουν οι κάθε λογής πολιτικοί και πολιτικάντηδες – απ’ τα ομιλούντα ανέκδοτα της αριστεράς έως τους νεοναζί της χρυσής αυγής – τους μηχανισμούς εξαπάτησης αλλά και τους χειροκροτητές τους.
Δεν είμαστε παρατηρητές, είμαστε αγωνιζόμενοι άνθρωποι. Στη δική μας λογική δεν χωράει κανένα κράτος, ούτε δημοκρατικό, ούτε αμεσοδημοκρατικό, ούτε κομμουνιστικό, ούτε κανένα άλλο. Οι αναρχικοί δεν έχουν θεσμοθετημένους ομιλητές ούτε άλαλους ακροατές. Η αναρχία δεν είναι ουτοπία αιθεροβαμόνων, είναι ο κόσμος ελευθερίας και ισότητας από όλους για όλους και με τον καθένα ξεχωριστά. Είναι ένας κόσμος ανθρώπων με σάρκα και οστά, που είναι παρόντες στη ζωή τους.
σύντροφοι για την Αναρχική απελευθερωτική δράση
Σχετικά βιβλία:
Πιοτρ Κροπότκιν, «Το κράτος και ο ιστορικός του ρόλος» Μιχαήλ Μπακούνιν, «Θεός και κράτος» Λιούις Μάμφορντ, «Ο μύθος της μηχανής», τόμος α’ Francois De Polignac, «Η Γέννηση της αρχαίας ελληνικής πόλης» Gustave Glotz, «Η ελληνική ‘πόλις’» Helmut Uhlig, «Οι Σουμέριοι, ένας λαός στις απαρχές της ιστορίας» Christopher Mackay, «Αρχαία Ρώμη, στρατιωτική και πολιτική ιστορία» Φραντς Κάφκα, «Η Δίκη» και «Αφορισμοί»Παραπομπές
1 Ο φόβος αποτέλεσε –και αποτελεί- ένα από τα ισχυρότερα εργαλεία του κράτους και της εξουσίας για την χειραγώγηση των ανθρώπων. Από το θεό-τιμωρό φορέα λοιμών, σεισμών και καταποντισμών… έως την τρομοϋστερία των ημερών μας η κυριαρχία εκσυγχρονίζει και προσαρμόζει το όπλο του φόβου στις ιδιαίτερες κοινωνικές συνθήκες της εποχής της, έχοντας πάντα ως στόχο την καταστολή των αγωνιζόμενων ανθρώπων και την επιβολή της κοινωνικής «ειρήνης».
2 Οι δομές της διαμεσολάβησης είναι παρόμοιες είτε μιλάμε για τα εκλεγμένα δεκαπενταμελή συμβούλια των μαθητών είτε για τους εκλεγμένους εργατοπατέρες. Το μόνο που διαφοροποιείται είναι τα ανταλλάγματα που προσφέρει το κράτος, ανάλογα με την «ελαστικότητα» της μέσης του διαμεσολαβητή.
3 Στην περίοδο των πρώτων Μεσοποτάμιων πολιτισμών (Σουμέριοι, Βαβυλώνιοι, Ασσύριοι, Χαναναίοι κ.α.) αλλά και στην φαραωνική Αίγυπτο ο αρχηγός αλλά και μονάρχης, εκφραστής του κράτους, διέθετε τον τίτλο του αρχιερέα-μεσολαβητή ανάμεσα στις θεότητες και τους εξουσιαζόμενους. Θεωρούνταν πως έλκει την καταγωγή του απ’ ευθείας από τους θεούς –κάτι που τον μετέτρεπε αμέσως σε… ανώτερο απ’ τους σκλάβους «κοινούς θνητούς». Η γραφή αλλά κυρίως η εικόνα εκφρασμένη μέσα από τεχνουργήματα ανέλαβε τον ρόλο του «δασκάλου», ώστε οι «θεόσταλτες αλήθειες» των αρχόντων του πρώιμου πολιτισμού να αποτελέσουν και κοσμικούς νόμους. Άλλωστε το ίδιο έκαναν και οι χριστιανοί με τις θρησκευτικές εικόνες.
4 Διαβάζουμε μεταξύ άλλων στο «Μύθο της μηχανής», στον τόμο α΄, του Μάμφορντ: «[…]Λέγοντας «ιερό» εννοώ ό,τι είναι πέρα από τις πιέσεις της απλής αυτοδιατήρησης και αυτοσυντήρησης, εξαιτίας μίας σημαντικής σύνδεσης ανάμεσα στον ζωντανό και το νεκρό.[…] Εκείνοι που είχαν εκπαιδευτεί στην εκτέλεση τέτοιων ιερών έργων εξελίχθηκαν σε σαμάνους, μάγους, γητευτές, εν τέλει βασιλείς και ιερείς[…]. Και δε θα καταλάβουμε επαρκώς τη συγκέντρωση δυνάμεων που έκανε εφικτούς τους τεχνολογικούς πολιτισμούς οι οποίοι αναφάνηκαν κατά την τέταρτη χιλιετία π.Χ., αν δε δούμε αυτή την κολοσσιαία αλλαγή στο υπερχιλιετές φόντο των ιερών τελετουργικών.
5 Ακόμη και μετά την πτώση της βασιλείας στις ελληνικές πόλεις-κράτη η αριστοκρατία διατήρησε το θεσμό του άρχοντα βασιλιά με θρησκευτικές αρμοδιότητες, γεγονός που δείχνει ότι η μετάβαση έγινε ομαλά και ότι ο θεσμός διατηρήθηκε για καιρό.
6 Για παράδειγμα στην αρχαία Σπάρτη υπήρχαν οι διακρίσεις: δύο βασιλείς(στρατιωτικοί και θρησκευτικοί αρχηγοί), πέντε έφοροι (κάτι σαν υπουργοί εξωτερικών, που ασχολούνταν με την άμυνα), γερουσία (συμβούλιο γερόντων) και απέλλα (λαϊκή συνέλευση μόνο από πολίτες και μόνο εφόσον είχαν γίνει 30 ετών). Αντίστοιχες διακρίσεις εξουσιών συναντώνται στην Αθήνα, μόνο που εκεί εξελίσσονται και μεταβάλλονται σύμφωνα με το πολίτευμα.
7 Ο Μοντεσκιέ στο έργο του «Το πνεύμα των νόμων» μίλησε πρώτος για τη διάκριση των εξουσιών σε νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική, που αποτέλεσε θεμελιώδη αρχή του «κράτους δικαίου». Υπήρξε άλλωστε θεμελιωτής του φιλελευθερισμού. Ο Χομπς, ο διανοητής-θεμελιωτής του σύγχρονου κράτους υποστήριζε ότι ο άνθρωπος από τη φύση του είναι κακός και συμφεροντολόγος, γι’ αυτό έχει ανάγκη από το «καλό κράτος» Λεβιάθαν, που θα τον σώσει… από τον εαυτό του. Ο διαφωτιστής Λοκ υποστήριζε το «κοινωνικό συμβόλαιο» του λαού με το κράτος, το οποίο ο λαός είχε δικαίωμα να καταλύσει, αν αυτό παραβίαζε τη συμφωνία. Πέρα από το ότι κι αυτός αναγνωρίζει ένα «κράτος δικαίου» αντλούσε τα εισοδήματά του από το δουλεμπόριο…
8 Αρχικά ήταν ξεχωριστό προνόμιο σε μια πόλη-κράτος ο «τίτλος» του πολίτη· ξεχώριζε σε αξία και δικαιώματα από τους περίοικους και τους είλωτες, αν ήταν σπαρτιάτης ή τους μέτοικους, τις γυναίκες και τους δούλους, αν ήταν αθηναίος. Αυτό σημαίνει ότι ανάμεσα στην άμεση αθηναϊκή δημοκρατία και στη σπαρτιατική ολιγαρχία δεν υπήρχε καμία ουσιαστική διαφορά· σχεδόν όλα τα προνόμια τα είχαν οι πολίτες.
9 «Η Σύγκλητος και ο Λαός της Ρώμης». Το ακρωνύμιο S.P.Q.R. έμπαινε ως υπογραφή του ρωμαϊκού κράτους και το χρησιμοποιούσαν σε νομίσματα, επιγραφές μνημείων και δημόσια κτίρια.
10 Η λέξη τράπεζα χρησιμοποιούνταν αυτούσια στην αρχαιότητα όχι μόνο για το τραπέζι αλλά και για τα τραπέζια, που στήνονταν στις αγορές (όπου κυκλοφορούσαν ιδέες και αγαθά) για τις συναλλαγές. Άλλωστε, διατηρήθηκε αυτούσια με την αρχαία της μορφή όχι μόνο για την τράπεζα αλλά και για την «αγία τράπεζα».
11 Παρόλο που προϋπήρξαν και άλλες αυτοκρατορίες(π.χ. περσική, κινεζική κλπ.), η ρωμαϊκή είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, γιατί εξέλιξε τις μεθόδους διαμεσολάβησης και έθεσε τα σκαριά του κράτους σε πιο στερεή βάση.
12 Ο Αλέξανδρος είναι από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα κυρίαρχου που εκμεταλλεύτηκε τις εκάστοτε δεισιδαιμονίες στις περιοχές που κατακτούσε, ώστε να τις διοικήσει καλύτερα. Έφτασε να αυτοανακηρυχθεί φαραώ στην Αίγυπτο, κερδίζοντας έτσι την επιβολή πάνω στους Αιγύπτιους ή χρησιμοποίησε τη θρησκεία κάθε λαού ως μέσο καθολικής αναγνώρισης από τους ξένους προς αυτόν πολιτισμούς. Γι’ αυτό άλλωστε και στα σχολικά εγχειρίδια διαβάζουμε για το «πόσο σεβάστηκε τους ξένους πολιτισμούς».
13 Τα διώροφα και τριώροφα σπίτια στη Θήρα του 17ου περίπου αι. π. Χ. δεν αποτελούν παράδειγμα πρώιμης πολυκατοικίας, μιας και προορίζονταν για ιδιοκατοίκηση (από εύπορες οικογένειες) και όχι για να νοικιαστούν σε απόκληρους.
14 Αναφερόμαστε στον «μέγα» Κωνσταντίνο, ο οποίος –όσον αφορά τις δολοφονίες και δολοπλοκίες–επιβεβαιώνει πανηγυρικά τον «τίτλο» που του απέδωσαν οι αυλοκόλακες ιστορικοί…
15 Γεγονός είναι επίσης ότι μέσα από τις ανθρώπινες σχέσεις και τις λαϊκές-παγανιστικές γιορτές και μυθολογίες διατηρήθηκε στα μεσαιωνικά χρόνια η ψυχή και η ζωντάνια του αυθόρμητου πνεύματος των ανθρώπων. Έτσι, παράλληλα με τα επίσημα δόγματα ζούσε ένας άλλος πλούσιος σε φαντασία κόσμος.
16 Ενώ φαινομενικά παρουσιάζονταν ως αντικρουόμενα συστήματα οργάνωσης(καπιταλισμός, κρατικός κομμουνισμός), η βασική τους δομή ήταν παρόμοια· στη μία περίπτωση είχαμε σοβιετικές δημοκρατίες και στην άλλη πολιτείες με κοινό όμως στοιχείο μία πανίσχυρη κεντρική κυβέρνηση
17 Στα αμερικανικά χαρτονομίσματα και κέρματα αναγράφεται η περίφημη φράση «InGodwetrust»…
18 Σε αυτή τη λογική εντάσσεται και η κάρτα του πολίτη, που θέλει να μας «καρτώσει» για τα καλά.
Anarchy press gr 