Aπό τις εκδόσεις Γριπονήσι εκδόθηκε και κυκλοφορεί H αναρχία και ανθρωπολογία του Charles Macdonald. Το εισαγωγικό σημείωμα της έκδοσης, που παρατίθεται, προϊδεάζει με σαφήνεια για το περιεχόμενο της έκδοσης:
Αναρχία και Ανθρωπολογία. Δύο έννοιες που ο ερευνητής και κοινωνικός ανθρωπολόγος Charles Macdonald προσπαθεί να εντοπίσει και να αναδείξει. Την κοινοτική βιωματική εμπειρία χιλιάδων χρόνων και τη σύνδεσή της με την αλληλοβοήθεια, την ατομική αυτονομία, την ελευθερία. Η εμβάθυνση και η ανάλυση κοινοτήτων που ακόμη και σήμερα, είτε έχουν μείνει αμόλυντες από τον πολιτισμό, είτε διατηρούν ένα τρόπο ζωής κοντά στο φυσικό περιβάλλον με κοινοτικό και εξισωτικό χαρακτήρα, αποτελούν μια πρόκληση, κυρίως για όσους προσεγγίζουν τα ζητήματα μέσα από αναρχική σκοπιά και πρίσμα. Ασφαλώς και όλες οι πρωτόγονες ιθαγενείς φυλές δεν είναι εξισωτικές αλλά αυτό έχει το ενδιαφέρον του. Γιατί κάποιες να είναι και κάποιες άλλες όχι;
Τί τις διαφοροποιεί; Μήπως ο τρόπος οργάνωσης των κοινοτήτων τους; Και με ποια κριτήρια οργανώνονται οι κοινότητες, τί ρόλο παίζει και πόσο σημαντικό είναι το κεφάλαιο τροφή;
Σίγουρα η μετάβαση από τον τροφοσυλλεκτικό στον τροφοπαραγωγικό τρόπο διαβίωσης επηρέασε σημαντικά τον τρόπο οργάνωσης των ανθρώπινων ομάδων. Χωρίς όμως αυτό να αποτελεί αιτία ανάδειξης της εξουσίας, αφού αρκετές φυλές παρέμειναν εξισωτικές έχοντας μεικτό τρόπο διαβίωσης ή ήταν σε μέγιστο βαθμό τροφοπαραγωγικές. Η εξημέρωση των φυτών, δηλαδή η προσπάθεια ώστε τα άγρια φυτά να γίνουν βρώσιμα για τον άνθρωπο, ανέπτυξε τη γεωργία που ήταν αποδοτικότερη από την τροφοσυλλογή. Έτσι, η εγκατάσταση σε μονιμότερες εστίες προκάλεσε την αποθήκευση πλεονασματικής τροφής και τη λογική της ιδιοκτησίας να παίρνει «σάρκα και οστά».
Αντίθετα, οι κοινότητες που παρουσιάζουν και τους δύο τρόπους διαβίωσης έχοντας ταυτόχρονα και μόνιμη βάση διατηρούν την ισότητα και τη κοινοκτημοσύνη. Άλλωστε, οι κοινωνίες εξελίσσονται με διαφορετικό τρόπο εξαιτίας διαφορών στο περιβάλλον και όχι ασφαλώς λόγω της βιολογίας των ανθρώπων. Η προηγμένη τεχνολογία, η συγκεντρωτική πολιτική οργάνωση και άλλα χαρακτηριστικά των σύνθετων κοινωνιών μπορούν να αναδυθούν μόνο σε πολυάριθμους και μόνιμα εγκατεστημένους πληθυσμούς.
Η επαφή και αποτύπωση της ζωής των ιθαγενών φυλών, σήμερα, είναι μια συνεχής διαδρομή επαναπροσέγγισης με την αρχέγονη σκέψη των ανθρώπων και την ελευθερία που απωλέσθηκε. Με την ανθρώπινη σοφία που χειραγωγείται και μετασχηματίζεται μηχανιστικά, μετατρέποντας ένα ικανότατο ολιστικό ον σε μια ανθρωπομηχανή που παράγει και καταναλώνει, που εξουσιάζει και καταπιέζεται. Επειδή ο άνθρωπος, με την απομάκρυνσή του από το κοινοτικό-φυσικό περιβάλλον και την σταδιακή αστικοποίηση του, δεν απώλεσε απλά τα αγαθά της φύσης αλλά και την φαντασία του, τα όνειρα του, το παιχνίδι, την πνευματικότητά του. Ξέχασε να γεννάει με φυσικό τρόπο, να γαλουχεί και να θηλάζει, να γεύεται τον έρωτα ελεύθερα, να θεραπεύεται από την τροφή του. Αρνείται να αρρωσταίνει και να πονά παρ’ ότι αυτά είναι φυσικά χαρακτηριστικά. «Ξέχασε» να παραμένει άνθρωπος.
Από την άλλη, η επικρατούσα κυρίαρχη αντίληψη ότι οι πρωτόγονες κοινωνίες είναι κοινωνίες αγρίων, καθυστερημένων και κανίβαλων, διαποτισμένη με ένα σωρό ψεύδη, κατορθώνει να διεισδύει και να λειτουργεί παραπλανητικά, ακόμη και σε άτομα που φέρουν αντιλήψεις που επιθυμούν ή προσεγγίζουν την ατομική και κοινωνική απελευθέρωση. Σε αυτή τη κατεύθυνση κινούνται οι απόψεις περί οπισθοδρόμησης και ανορθολογικού πρωτογονισμού. Για εμάς, η αναρχία, ως στάση ζωής, τοποθετείται και σχετίζεται με το φυσικό περιβάλλον, αναπτύσσεται με κοινοτικό τρόπο και σταθεροποιεί τα στοιχεία της αδελφοσύνης και της αλληλεγγύης των ανθρώπων. Γιατί η ανθρώπινη εξέλιξη δεν πραγματοποιείται μόνο μέσα από βιολογικούς ντετερμινιστικούς και ανταγωνιστικούς παράγοντες αλλά, όπως έχει δείξει ο Κροπότκιν, μέσα από την αλληλοβοήθεια των ανθρώπων και των κοινοτήτων.
Επί πλέον, θεωρούμε ότι είναι αναγκαίος και επιβεβλημένος ένας σαφής διαχωρισμός των όρων κουλτούρας και πολιτισμού. Συχνά οι δύο αυτοί όροι χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά και ολοκληρωτικά, χωρίς να γίνεται σαφής η διάκρισή τους, αφού ουσιαστικά περιγράφουν δυο διαφορετικές καταστάσεις. Στην ανθρωπολογία, ο όρος περιγράφει τον τρόπο και την στάση ζωής, τους μύθους, τον αξιακό κώδικα επικοινωνίας, τις συνήθειες, τις πεποιθήσεις, τις βιωματικές εμπειρίες των ανθρώπων. Ο όρος πολιτισμός (πόλις ο πολίτης ο πολιτισμός) εισήχθη και χρησιμοποιήθηκε στον ελλαδικό χώρο, τον 18ο αι. από τον Αδαμάντιο Κοραή, ως αντιστοίχιση του γαλλικού civilisation, επικαλύπτοντας και την έννοια culture/kultur. Η κουλτούρα δεν αποτελεί ούτε υποσύνολο ούτε συνώνυμο του πολιτισμού (φυσικά συχνά περιγράφει στάσεις και συμπεριφορές που λαμβάνουν χώρα μέσα σε ένα αστικό χώρο, για να διαφοροποιηθεί από κυρίαρχα μοντέλα προσδιορισμού, ωστόσο και αυτή η διάσταση εντάσσεται εν τέλει εντός του πεδίου πόλις ο πολιτισμός) αλλά αποτελεί και περιγράφει διακριτά, καταστάσεις και τρόπους που λαμβάνουν χώρα σε μη κρατικές και εξουσιαστικές οντότητες, στις οποίες σαφέστατα συγκαταλέγονται οι πόλεις. Εκφράζει την ελεύθερη ανθρώπινη δημιουργικότητα, που αλληλεπιδρά με τη φύση, ενώ, αντίθετα, ο πολιτισμός αποσπά όλα τα δημιουργικά στοιχεία και τα εντάσσει μέσα στα όρια της πόλης και στη κατεύθυνση εξυπηρέτησης της εξουσίας. Η αστικοποίηση και η συνεπακόλουθη αλλοτρίωση του ανθρώπου που επιβάλλεται μέσα από τη μαζικοποίηση της πόλης, εδραιώνουν και επιβάλλουν συγκεκριμένες συμπεριφορές και τρόπους διαβίωσης. Ταυτόχρονα, όμως, διαμορφώνουν σχέσεις άμεσης εξάρτησης λόγω της απόστασης και απομάκρυνσης από τα φυσικά αγαθά. Όπως επίσης παρατηρείται, οι κανόνες εκπολιτισμού να ξεκινούν από την βρεφική/παιδική ηλικία με διαταγές-παραινέσεις καλών τρόπων και εξευγενισμού ως μια διαδικασία ενσωμάτωσης και αποδοχής του κυρίαρχου πολιτιστικού πλαισίου.
Ακόμα, καθιερώνεται η επιβολή του γονέα προς το παιδί, τί να κάνει ή κυρίως τί να μην κάνει, καταστέλλοντας εν τη γενέσει της, την περιέργεια και την παρατήρησή του. Όλες αυτές οι καταστάσεις είναι που μετατρέπουν τον γονέα από διδάσκαλο-σύμβουλο-φίλο-μεταφορέα εμπειριών ζωής σε χωροφύλακα για ό,τι δεν ταιριάζει στις επιβεβλημένες σχέσεις εξουσίας.
Και ενώ ο Διαφωτισμός προήγαγε τον πολιτισμό και τη νεωτερικότητα, η παγκοσμιοποίηση σήμερα προάγει την πολυπολιτισμικότητα. Μια έννοια αμφίσημη, αφού πιστώνεται θετικά από την αριστερά ως μια απόδειξη ειρηνικής συνύπαρξης των ανθρώπων κάθε φυλής και θρησκείας και χρεώνεται αρνητικά από την ακροδεξιά ως φόβος απώλειας της «εθνικής ταυτότητας». Είναι αλήθεια ότι η επαφή με άλλες κοινότητες ανθρώπων και κουλτούρες προσφέρει μια μοναδική εμπειρία βίωσης, γνώσης και επεξεργασίας. Αυτό ακριβώς κάνει άλλωστε η επιτόπια ανθρωπολογία. Η πολυπολιτισμικότητα δείχνει ότι εντάσσει την αλληλεπίδραση και τις εμπειρίες μεταξύ των ανθρώπων ως μια απαραίτητη συνθήκη καλύτερης κατανόησης διαφορετικών συμπεριφορών. Όμως, οι «επιμέρους πολιτισμοί» που συνθέτουν μια πολυπολιτισμικότητα ουσιαστικά αποτελούν έναν πολιτισμό, με παρούσες τις διαφοροποιήσεις μεν, αλλά αναμφισβήτητη την παρουσία της εξουσίας και του κράτους δε. Μια παρουσία έκδηλη σε πάρα πολλές εκφάνσεις και κυρίαρχα σύμβολα, σε νοοτροπίες και συμπεριφορές που δυστυχώς διαιωνίζουν τον εξουσιαστικό συρφετό. Άλλωστε, η ενότητα των ανθρώπινων φυλών και ομάδων σε παγκόσμια κλίμακα δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί πραγματική, όσο γίνεται μέσα από εξουσιαστικές διαδικασίες. Γίνεται πραγματικότητα μέσα από ελεύθερες και δημιουργικές συνθήκες που διαμορφώνουν και στις οποίες υπάρχουν οι άνθρωποι.
Ο Charles Macdonald, όπως και πολλοί άλλοι ανθρωπολόγοι, κάνει σαφή διάκριση και χρήση των όρων κουλτούρας-πολιτισμού. Συχνά, όμως, συναντάμε σε κείμενα που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, ο όρος culture να μεταφράζεται ως πολιτισμός παρά την αντίθετη νοηματοδότηση που δίνεται από τον συγγραφέα.
Συνακόλουθα, ένα ακόμη ζεύγος εννοιών που χρειάζεται να διευκρινιστεί είναι οι: αναρχία-αναρχισμός. Συχνά εκλαμβάνονται ως μια κοινή και ενιαία αντίληψη, αλλοιώνοντας τη γενικότερη θεώρηση και προοπτική. Η αναρχία είναι τρόπος ζωής και δράσης, στη βάση της κοινοτικής διαβίωσης, με σκοπό την δημιουργία συνθηκών ελευθερίας και συνεργασίας μεταξύ των ανθρώπων. Αντίθετα, ο αναρχισμός είναι μια πολιτική θεωρία που απορρίπτει μεν κάθε μορφή διακυβέρνησης, υιοθετεί δε μια κοινωνία βασισμένη στην εθελοντική και ελεύθερη συνεργασία ατόμων και ομάδων. Αποτελεί, κατά βάση, ένα ενδιάμεσο σταθμό για την αναρχία, ένα μέσο. Πολλές πρωτόγονες φυλές, όπως οι Palawan που έχει μελετήσει ο Macdonald, δεν γνωρίζουν και ούτε χρειάζεται να γνωρίζουν θέματα πολιτικής θεωρίας για να διαβιώσουν με εξισωτικό και ειρηνικό τρόπο. Κάτι που ισχύει και για μια πληθώρα άλλων φυλών όπως οι Hadza, Mbuti, Piaroa, Trio, Batek, Chewong, East Semai, Buid, Paliyan, Nayaka κ.ά. Παρ’ όλα αυτά και ο Macdonald χρησιμοποιεί συχνά τον όρο αναρχισμό παρ’ ότι η παρατήρηση του και η ανάλυση του δεν συνάδει με τα χαρακτηριστικά της δόμησης πολιτικής θεωρίας.
Τέλος, να σημειώσουμε, ότι οι Palawan, από το 2006 αντιστέκονται σθεναρά (ένα άτομο έχει δολοφονηθεί για αυτή τη δράση) στην απόφαση της κυβέρνησης των Φιλιππίνων να εγκατασταθούν εξορυκτικές εταιρείες νικελίου στα εδάφη τους. Ένας αγώνας για τη διατήρηση της ζωής και του φυσικού πλούτου και κάλλους της περιοχής. «Τώρα βλέπουμε εξορυκτικές εταιρείες να διασχίζουν και να απογυμνώνουν τα δάση, καταστρέφοντας τον υδροφόρο ορίζοντα και ρυπαίνοντας το πόσιμο νερό μας», είναι τα λόγια θλίψης ενός ιθαγενή και μας υπενθυμίζουν αντίστοιχες δηλώσεις ιθαγενών της Αμερικής απέναντι στην εισβολή των ισπανών κονκισταδόρες μερικούς αιώνες πριν. Μια αντίσταση από εκείνους που ούτε την ανθρώπινη υπόσταση ξεχνούν αλλά ούτε και το σεβασμό προς τη φύση αρνούνται, σε μια διαδρομή ελευθερίας που «δεν υπάρχει δρόμος αλλά τον δρόμο τον ανοίγουμε περπατώντας».
Αναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας
Anarchy press gr 