Έχουμε ήδη αναφερθεί σε κείμενο μας αναφορικά με τα βιοκαύσιμα (βλέπε εδώ) και τις επιπτώσεις που αυτά επιφέρουν στα τρόφιμα. Σε άλλο κείμενο ο John Zerzan (βλέπε και εδώ) σε συνέντευξη του απαντούσε σε καίρια ζητήματα πολιτισμού/τεχνολογίας, ανθρωποκεντρική/βιοκεντρική προσέγγιση κ.ά. που ήδη έχουν απασχολήσει και ανοίξει σημαντικές συζητήσεις στον διεθνή αναρχικό χώρο.
Παράλληλα, οι υπέρμαχοι της Κοινωνικής Οικολογίας (με κυριότερο εκφραστή τον Μπούκτσιν) τοποθετούνται απέναντι τόσο στις παραδοσιακές ανθρωποκεντρικές θεωρίες που αναγνωρίζουν απόλυτη ηθική αξία μόνο στον άνθρωπο, όσο και στις βιοκεντρικές οικολογικές τάσεις που υποστηρίζουν ότι όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί έχουν εγγενή ηθική αξία.
Η παραδοσιακή ανθρωποκεντρική φιλοσοφία θέτει τη φύση στην υπηρεσία του ανθρώπου, ενώ στις οικοκεντρικές/βιοκεντρικές θεωρίες η φύση διαθέτει εγγενή ηθική αξία. Οι άνθρωποι δεν έχουν δικαίωμα επέμβασης στη φύση, παρά μόνο στον ελάχιστο βαθμό, που είναι αναγκαίος για την ικανοποίηση βασικών βιοτικών αναγκών τους. Άλλωστε οικοσυστημική πρόοδος δε σημαίνει αναβάθμιση και εξέλιξη ενός μόνο είδους εις βάρος όλων των άλλων.
Απ’ την άλλη πλευρά η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη σχετικά με το περιβάλλον αλλά αντίθετα σε αντιμαχόμενη θέση. Η τεχνολογία απαιτεί και καταναλώνει φυσικούς πόρους για να επιτύχει τους σκοπούς της και ταυτόχρονα επιβαρύνει το φυσικό περιβάλλον με την απόθεση άχρηστων αποβλήτων. Επομένως, εξ ορισμού τίθεται στην υπηρεσία της ανθρώπινης ευημερίας. Κομβικό σημείο στην ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών αποτελεί η μετάβαση από τις τροφοσυλλεκτικές στις τροφοπαραγωγικές κοινωνίες και την σταδιακή ανάπτυξη σχέσεων ανισότητας, ιεραρχίας, εξουσίας, πατριαρχίας κλπ. Και επειδή η διαδικασία συλλογής της τροφής αποτελεί βασικό παράγοντα κοινωνικής οργάνωσης και δομής πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή της.
Έως το τέλος της εποχής των Παγετώνων, 13.000 χρόνια πριν, όλοι οι λαοί σε όλες τις ηπείρους ήταν ακόμη κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες. Αυτό που οδήγησε στις τεχνολογικές και πολιτιστικές ανισότητες του 1500 (Μ.Χ.) ήταν οι διαφορετικοί ρυθμοί ανάπτυξης σε διαφορετικές ηπείρους (από 11.000 (Π.Χ). έως 1500 (Μ.Χ.). Έτσι στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρασίας και σε μεγάλο κομμάτι της αμερικάνικης επικράτειας και της υποσαχάριας Αφρικής βαθμιαία αναπτύχθηκαν η γεωργία, η κτηνοτροφία, η μεταλλουργία και σύνθετες μορφές πολιτικής οργάνωσης. Παράλληλα, σε όλη την έκταση της αμερικάνικης επικράτειας οι ασθένειες που εισήγαγαν οι ευρωπαίοι εξαπλώθηκαν από τη μια φυλή στην άλλη πολύ πριν την προέλαση των ίδιων των ευρωπαίων, σκοτώνοντας κατ’ εκτίμηση το 95% του πληθυσμού των ιθαγενών Αμερικανών της προκολομβιανής εποχής.
Κάτι το οποίο δεν είναι ευρύτερα γνωστό είναι η διαδικασία εξημέρωσης των φυτών, για λόγους βρώσης σε αντίθεση με την γνωστή εξημέρωση των ζώων από τον άνθρωπο. Από τα άγρια είδη φυτών, ένα μικρό μέρος είναι βρώσιμα για τους ανθρώπους ή αξίζουν να συλλεγούν. Τα περισσότερα είδη είναι άχρηστα ως τροφές επειδή δεν χωνεύονται, είναι δηλητηριώδη, έχουν χαμηλή θρεπτική αξία, παρασκευάζονται και συλλέγονται δύσκολα.
Το μεγαλύτερο μέρος της βιομάζας πάνω στη ξηρά έχει τη μορφή ξύλου και φύλλων και κατ’ επέκταση ένα στρέμμα μπορεί να θρέψει πολύ περισσότερους κτηνοτρόφους και γεωργούς —συνήθως 10 έως 100 φορές περισσότερους— από ότι κυνηγούς τροφοσυλλέκτες. Η δύναμη αυτή των απόλυτων αριθμών αποτέλεσε το πρώτο πλεονέκτημα ως προς το οποίο οι φυλές των τροφοπαραγωγών υπερτερούσαν των φυλών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών. Οι τρόποι παραγωγής της τροφής εμφανίστηκαν είτε ως συνέπεια της εξημέρωσης φυτών και ζώων από αυτόχθονες είτε με την εισαγωγή καλλιεργούμενων φυτών που είχαν εξημερωθεί αλλού.
Υπάρχουν μόνο πέντε περιοχές για τις οποίες έχουμε λεπτομερείς και αδιάσειστες μαρτυρίες ανεξάρτητης παραγωγής τροφής, δηλαδή μετασχηματισμού σε τροφοπαραγωγικές κοινωνίες χωρίς την επίδραση εξωγενών παραγόντων. Η νοτιοδυτική Ασία, η Κίνα, Κεντρική Αμερική, οι Άνδεις και ανατολικές ΗΠΑ. Περιοχές της Αφρικής και της Ν. Γουινέας παράγουν τροφή, αλλά υπάρχει αβεβαιότητα ως προς την ανεξαρτησία εξωγενών επιδράσεων.
Στις περιοχές όπως Αίγυπτο, Ακρωτήρι Νοτ. Αφρικής, νοτιοδυτικές ΗΠΑ και ατλαντική ακτή Ευρώπης οι ντόπιοι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες σταδιακά προσθέσανε εξημερωμένα είδη στη διατροφή τους. Αντίθετα, σε περιοχές όπως Καλιφόρνια, βορειοδυτικές ΗΠΑ, Αργεντινή, Αυστραλία, Σιβηρία οι ντόπιοι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες μολύνθηκαν ή εκτοπίστηκαν και συνεπώς αντικαταστάθηκαν σε μεγάλο βαθμό από γεωργούς ευρωπαίους, που έφτασαν με δικές τους καλλιέργειες και δεν εξημέρωσαν κανένα ντόπιο είδος (εκτός από τα φουντούκια της Αυστραλίας). Ουσιαστικά έχουμε την επέλαση των τροφοπαραγωγών με ότι αυτό συνεπάγεται…
Στις τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες τα μέσα διατροφής εξασφαλίζονται από κοινού και το πρώτο επίτευγμα αποτελεί η φωτιά. Κοινωνικά συστήματα όπως αυτά των Βουσμάνων της νοτιότερης Αφρικής, των Πυγμαίων της τροπικής Αφρικής, των Εσκιμώων (Inuit) της Βόρειας Αμερικής, των Γκουαρανί της Βραζιλίας ή των Αβοριγίνων της Αυστραλίας είναι μακροβίωτα, άριστα επεξεργασμένα για να προσαρμόζονται στις δυσκολίες ενός φυσικού περιβάλλοντος.
Στις ανθρώπινες κοινωνίες όπου υπήρχαν οικόσιτα ζώα, η κτηνοτροφία έτρεφε περισσότερους ανθρώπους με τέσσερις διακριτούς τρόπους: παρέχοντας κρέας, γάλα, λίπασμα και κινώντας τα άροτρα. Τα οικόσιτα ζώα αντικατέστησαν το κυνήγι. Παράλληλα τα οικόσιτα θηλαστικά βρίσκονταν σε αλληλεπίδραση με εξημερωμένα φυτά αυξάνοντας τη γεωργική παραγωγή είτε μέσω της λίπανσης (κοπριά) είτε της χρήσης των άροτρων. Όλοι αυτοί οι άμεσοι τρόποι εξημέρωσης φυτών και ζώων οδήγησαν σε πυκνότερους ανθρώπινους πληθυσμούς και σε μονιμότερες εστίες.
Η προκύπτουσα σταθερότερη διαμονή επηρεάζει και τις γέννες αφού μια μητέρα κυνηγός-τροφοσυλλέκτης αλλάζοντας τόπο καταυλισμού μπορεί να μεταφέρει ένα μόνο παιδί μαζί με τα λίγα υπάρχοντα της. Δεν έχει περιθώριο να γεννήσει επόμενο παιδί προτού περπατήσει το προηγούμενο, στην πράξη οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες κατανέμουν τα παιδιά τους σε διάστημα περίπου 4 ετών, με τις μεθόδους της αμηνόρροιας λόγω παρατεταμένης γαλουχίας, της αποχής κ.α.. Αντίθετα, στους μονιμότερους γεωργικούς πληθυσμούς τα διαστήματα μεταξύ των γεννών είναι δυο ετών και άρα επιτυγχάνεται ταχύτερη πληθυσμιακή πυκνότητα.
Με τη σειρά της, η σταδιακή αύξηση του πληθυσμού οδηγεί στην εξάλειψη κάθε σημαντικής εναλλακτικής πηγής τροφής στην περιοχή, πχ των θηραμάτων, και από τότε τα ανθρώπινα όντα εισέρχονται σε μια μη αναστρέψιμη εξάρτηση από τη γεωργία. Αντίθετα, οι τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες διατηρούν τους πληθυσμούς τους λίγο πολύ σταθερούς, ανάλογους με τις δυνατότητες του τοπικού οικοσυστήματος και, παρ’ όλο που στη διάρκεια ενός χρόνου υπάρχουν εποχές αφθονίας και εποχές λιτότητας, οι θάνατοι από πείνα είναι σπάνιο φαινόμενο.
Μια άλλη συνέπεια της μόνιμης εγκατάστασης είναι ότι επιτρέπει την αποθήκευση πλεονασμάτων τροφής. Το σημείο αυτό είναι κρίσιμο για τον άνθρωπο γιατί στην παρούσα φάση εμφανίζονται διαμεσολαβητές και στη συνέχεια πολιτικές ηγεσίες που ελέγχουν τα παραχθέντα τρόφιμα και τα φορολογούν. Η μετέπειτα πορεία, δηλαδή οι ανάγκες προστασίας της εύφορης περιοχής, η οργάνωση της παραγωγής και η διοχέτευση του υπερπληθυσμού, αλλά και ο ανταγωνισμός για την εκμετάλλευση του περισσεύματος, έφεραν την ιδιοκτησία και την κρατική οργάνωση. Ο δρόμος προς τη σκλαβιά από την πολιτική εξουσία έχει χαραχτεί…
Κάτι παρόμοιο δεν συναντάται στις εξισωτικές κοινωνίες των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών παρ’ ότι ορισμένες είχαν μονιμότερες εγκαταστάσεις λόγω φυσικού πλούτου, ενώ όλες τροφοκαλλιεργούν σε μικρή έκταση.
Παρ’ ότι το στερεότυπο που δημιουργείται για τις τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες ως πρωτόγονες –υπονοώντας τες «καθυστερημένες» και «υποανάπτυκτες»– είναι εκείνο του ανθρώπου-θύμα της πείνας και των ασθενειών, μελέτες δείχνουν ότι ο εργάσιμος ημερήσιος χρόνος εξασφάλισης της τροφής κυμαίνονταν στις 3-4 ώρες και η υγεία του ήταν αρκετά καλή. Σε αντίθεση με τον «ανεπτυγμένο» σημερινό κόσμο του ελάχιστου καθημερινού 8ώρου της μισθωτής σκλαβιάς και τις σύγχρονες θανατηφόρες ασθένειες-επιδημίες όπως καρκίνοι που κατά τ’ άλλα εξελίσσεται, αναπτύσσεται και προοδεύει ορθολογικά και διαλεκτικά υπό της σκέπη της εξουσίας.
Πηγές
1. Όπλα, μικρόβια και ατσάλι, J. Diamond, εκδ. Κάτοπτρο 2. Η Κοινωνία ενάντια στο Κράτος, P. Clastres, εκδ. Αλεξάνδεια 3. Εξουσία και Ελευθερία στις πρωτόγονες κοινωνίες, P. Clastres, εκδ. Ελεύθερος ΤύποςΑναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας
Anarchy press gr 